Η Συμμαχία της Δήλου  ή Α΄Αθηναϊκή Συμμαχία, υπήρξε μια ιδιαιτέρως σημαντική για το αρχαίο κόσμο πολιτική και στρατιωτική ένωση περίπου 150 ελληνικών κρατών-πόλεων κατά τον 5ο αιώνα π.Χ., γνωστό και ως χρυσό αιώνα, υπό την κηδεμονία της πόλης των Αθηνών.

Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι, τα κίνητρα που ώθησαν τους Ίωνες να στραφούν στην Αθήνα, για να αναλάβει εκείνη επικεφαλής των επιχειρήσεων (και όχι η Σπάρτη), ήταν από τη μία “το όμαιμον” αφού η Αθήνα εθεωρείτο μητρόπολη της Ιωνίας και από την άλλη ο φόβος για τη βιαιότητα που χαρακτήριζε την συμπεριφορά του βασιλιά της Σπάρτης, Παυσανία, καθώς οι Έλληνες της Ιωνίας δεν ήθελαν να τους φέρονται σαν να ήταν δούλοι.

Βασικός λόγος όμως ήταν ότι ο Παυσανίας είχε κατηγορηθεί για προδοσία και για πρόθεση συνεργασίας με τον Πέρση βασιλιά Ξέρξη, μέσω αλληλογραφίας που είχαν αναπτύξει, ενώ ο Παυσανίας εφέρετο να είχε υιοθετήσει περσικό τρόπο διαβίωσης.

Ο Παυσανίας αν και αθωώθηκε, καθώς δεν υπήρχαν ισχυρές αποδείξεις εναντίον του, οι Σπαρτιάτες αποφάσισαν να τον εκτελέσουν. Κατέφυγε σε ένα ναό ως ικέτης, στον οποίο έχτισαν πόρτες και παράθυρα και τον άφησαν να πεθάνει από ασιτία.

Στόχος της συμμαχίας ήταν η περαιτέρω αντιμετώπιση της περσικής απειλής μετά τη νίκη των Ελλήνων στη Μάχη των Πλαταιών προς το τέλος των Μηδικών Πολέμων. Ιδρυμένη το 478 π.Χ., ονομάστηκε έτσι από την αρχική της έδρα, τη νήσο της Δήλου, όπου συναντήσεις διεξάγονταν σε έναν ναό κι όπου τηρούταν το κοινό ταμείο των συμμαχικών πόλεων. Το τελευταίο μεταφέρθηκε στην Αθήνα από τον Περικλή το 454 π.Χ.

Σύμφωνα επίσης με τον Θουκυδίδη, επίσημος σκοπός της Συμμαχίας ήταν να «εκδικηθούν τα δεινά που υπέφεραν λεηλατώντας την επικράτεια του (Πέρση) βασιλέως». Στην πράξη, ο στόχος αυτός μοιράστηκε σε τρία σχέδια: την προετοιμασία μιας μελλοντικής επιδρομής, την αναζήτηση εκδίκησης από τους Πέρσες και την οργάνωση ενός συστήματος μοιρασιάς των λαφύρων. Τα μέλη της Συμμαχίας ορκίστηκαν να έχουν κοινούς φίλους και εχθρούς και πέταξαν στη θάλασσα σιδερένιες ράβδους ως σύμβολο της μονιμότητας των φιλικών τους αισθημάτων.

Από τον χάρτη με τις συμμαχικές πόλεις, λίγο πριν την έναρξη του Πελοποννησιακού Πολέμου, βλέπουμε ότι η Συμμαχία της Δήλου είχε ως “δική της λίμνη” το Αιγαίο και υπήρξε η πρώτη προσπάθεια συνένωσης πολλών κρατών πόλεων σε μια συμμαχία που δεν ήταν ευκαιριακή, για την αντιμετώπιση ενός εξωτερικού εχθρού.