Η συσχέτιση της ψυχικής ασθένειας και της εγκληματικής συμπεριφοράς έχει αποτελέσει θέμα συζήτησης καθώς και οξείας αντιπαράθεσης ανάμεσα στους δικαστικούς λειτουργούς, τους νομικούς και τους πραγματογνώμονες που έχουν ως ειδικό πεδίο γνώσης την ψυχική υγεία.

Τα τελευταία χρόνια, η επιστημονική μελέτη σε σωφρονιστικά ιδρύματα αλλά και στις κοινότητες έχει καταδείξει μία σημαντική αύξηση αλλά και ισχυρή συσχέτιση ανάμεσα στις δύο αυτές παραμέτρους.

Ενώ λοιπόν υπάρχουν πληθώρα αναφορών στην βιβλιογραφία για μειωμένο ή ανύπαρκτο καταλογισμό σε άτομα που έχουν διαγνωστεί στο ψυχωτικό φάσμα, ωστόσο ο αριθμός των περιπτώσεων για άτομα με Νοητική Υστέρηση είναι περιορισμένη.

Οι πράξεις που κυρίως διαπράττονται είναι εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας, ασέλγειες/αποπλανήσεις, εμπρησμοί και πρόκληση σωματικής βλάβης.

Η Νοητική Υστέρηση ορίζεται ως η  ύπαρξη Νοητικού Πηλίκου (Intellectual Quotient, IQ), μικρότερου του 70, όπως αυτό ορίζεται από σταθμισμένες για τον εκάστοτε πληθυσμό ψυχομετρικές δοκιμασίες.

Επιπρόσθετα, βασική προϋπόθεση για την πλήρωση της διάγνωσης αποτελεί και η ύπαρξη συνοδών ελλειμμάτων λειτουργικότητας σε τομείς όπως: η επικοινωνία, η αυτοεξυπηρέτηση, οι κοινωνικές δεξιότητες, ο προσανατολισμός, η υγεία, η ασφάλεια και η εργασία. Η έναρξη των παραπάνω δυσχερειών θα πρέπει να χρονολογείται πριν την ηλικία των 18 ετών. Η συχνότητα της στο γενικό πληθυσμό μπορεί να φτάσει και το 3%.

Η Νοητική Υστέρηση συχνά μπορεί να οδηγήσει σε οικονομικά προβλήματα, κοινωνικό αποκλεισμό, προκατάληψη και έλλειψη στέγης. Εμφανίζεται σε υψηλή συνοσηρότητα με άλλες ψυχικές διαταραχές (Κατάθλιψη, Διαταραχές Άγχους, Ψύχωση) με αποτέλεσμα δυσπροσαρμοστικές  συμπεριφορές και παραβατικότητα.

Πώς γίνεται η διάγνωση

Για τον εντοπισμό των συμπτωμάτων που παραπέμπουν στην διάγνωση της Νοητικής Υστέρησης απαραίτητη είναι η χρήση ψυχομετρικών εργαλείων μέτρησης της Γενικής Νοημοσύνης αλλά και των παραμέτρων αυτών. Οι πιο αξιόπιστες και έγκυρες δοκιμασίες παγκοσμίως περιλαμβάνουν το Raven’s Progressive and Colored Matrices (Pearson Assessment), το Wechsler Adult Intelligence Scale αλλά και την παράλληλη χρήση του τεστ αξιολόγησης της Ψυχοπαθολογίας και Προσωπικότητας MMPI-2 ή του Rorschach.

Μέχρι πριν από 2-3 χρόνια η ανωτέρω προτεινόμενη συστοιχία δοκιμασιών για την ακριβή διάγνωση δεν ήταν εφικτή λόγω έλλειψη προσαρμογής και στάθμισης του Wechsler Adult Intelligence Scale στον Ελληνικό πληθυσμό. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η συλλογή επαρκών στοιχείων δυσκόλευε την διάγνωση τόσο σε Κλινικό όσο και Δικαστικό πλαίσιο.

Επιπρόσθετα, συχνά λόγω άγνοιας, έλλειψης εξειδικευμένης κατάρτισης και αμέλειας των ειδικών η Νοητική Υστέρηση περνά απαρατήρητη ή δεν αξιολογείται από Πραγματογνώμονες ή Τεχνικούς Συμβούλους. Η χορήγηση και η βαθμολόγηση είναι απαραίτητο να γίνεται από ειδικά εκπαιδευμένο Κλινικό Ψυχολόγο ή/και Νευροψυχολόγο. Το αποτέλεσμα είναι τα άτομα που αντιμετωπίζουν αντικειμενική γνωστική δυσλειτουργία ενώ χρήζουν ειδικής μεταχείρισης τόσο στη διάρκεια της ανάκρισης όσο και της Ποινικής Δίκης να καταδικαστούν ως ένοχοι.

Ποιες είναι οι δυσκολίες

Ο κατηγορούμενος με Νοητική Υστέρηση συχνά βρίσκεται αντιμέτωπος με δυσκολίες καθώς αν και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων μπορεί να παρουσιαστεί στο Δικαστήριο ωστόσο δεν είναι πάντα σε θέση να κατανοήσει τις επιμέρους διαδικασίες. Το βασικότερο βέβαια πρόβλημα που ξεκινάει από την ανακριτική διαδικασία είναι οι ψευδείς ομολογίες.

Τα άτομα με Νοητική Υστέρηση διακατέχονται από έντονη ανάγκη να ευχαριστήσουν τους άλλους και δείχνουν μεγάλη εμπιστοσύνη στα λεγόμενά τρίτων. Η χειραγώγηση και η πίεση είναι δύο παράγοντες που δρουν επιβαρυντικά στα άτομα με γνωστικές ελλείψεις, τα οποία μπορεί να απαντήσουν καταφατικά λόγω μειωμένης κατανόησης.

Δυσκολεύονται επίσης να αντιληφθούν τα δικαιώματά τους εφόσον συχνά παραιτούνται από αυτά καθώς η ικανότητα διαχείρισής στρεσογόνων καταστάσεων είναι σχεδόν ανύπαρκτη.