Δεν έχει σαλτάρει όποιος βλέπει μορφές σε άψυχα αντικείμενα, σε φρούτα, στα σύννεφα, οπουδήποτε μπορεί κανείς να φανταστεί.

Ως παρειδωλία ορίζεται το φαινόμενο κατά το αναζητούμε πρόσωπα πάνω σε αντικείμενα, στα σύννεφα, οπουδήποτε

Κατά την παρειδωλία, ο εγκέφαλος εκλαμβάνει ακαθόριστα σχήματα συνήθως ως ανθρώπινες μορφές. Η λέξη «παρειδωλία» προέρχεται ασφαλώς από τη λέξη «είδωλο», που δηλώνει την αναπαράσταση μιας μορφής και όχι την πραγματική της διάσταση.

Ως παραδείγματα παρειδωλίας μπορούμε να εκλάβουμε την ψευδαίσθηση της μορφής του Ιησού πάνω σε -άσχετες με τη θρησκεία- επιφάνειες.

Επίσης, όταν διακρίνουμε τη μορφή ενός ανθρώπου να σχηματίζεται πάνω στα σύννεφα, είναι παρειδωλία.

Πολυσυζητημένη είναι και η ψευδής αποτύπωση της μορφής της Παναγίας πάνω στη φέτα ενός καμένου τοστ, που πωλήθηκε σε ebay στην τιμή των 28.000 δολαρίων!

Διάφοροι τυχαίοι αποχρωματισμοί ή η τυχαία διάταξη σε διάφορα αντικείμενα προκαλούν ακούσια το φαινόμενο της αναζήτησης προσώπων.

Το φαινόμενο έχει γίνει πλέον τόσο εμβληματικό και γουστόζικο, που οι εταιρείες παράγουν φρυγανιέρες και άλλες συσκευές που μας επιτρέπουν να προσθέσετε ιερές εικόνες, ή εικόνες του Elvis πάνω στο τοστ.

Οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουν ότι πρέπει κάποιος να μην είναι διανοητικά φυσιολογικός, ώστε να βλέπει αυτούς τους τύπους εικόνων: τα άτομα που αναφέρουν αυτό το φαινόμενο, συχνά γελοιοποιούνται.

Προκειμένου να εξηγηθεί το φαινόμενο, αλλά και για να προεκτείνουν οι επιστήμονες την έρευνα, εισήγαγαν το τεστ Ρόρσαχ:  είναι ένα τεστ κηλίδων μελάνης που χρησιμοποιείται για να αναλύσει χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Κυρίως έχει χρησιμοποιηθεί για να αναδείξει πτυχές από την ψυχοσύνθεση ασθενών, που δε θα μπορούσαν διαφορετικά να εξεταστούν. Οι υποψήφιοι να εξεταστούν, ερωτώνται αν βλέπουν να σχηματίζεται (από τις κηλίδες) κάποιο αντικείμενο ή/ και τι συναίσθημα τους προκαλεί.

Το τεστ Rorschach είναι αρκετά διάσημο και γίνεται σχεδόν κατά κανόνα μόνο με μαύρο μελάνι σε λευκό χαρτί. Έγχρωμα τεστ Ρόρσαχ είναι διαδεδομένα και στο ίντερνετ, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να υποκαστήσουν τη γνώμη ενός ειδήμονα γιατρού.

Πιθανές εξηγήσεις της Παρειδωλίας

Οι πιο συνηθισμένες μορφές της παρειδωλίας είναι η αναζήτηση και η αντίληψη προσώπων πάνω σε άψυχα αντικείμενα. Ορισμένες θεωρίες που προσπαθούν να εξηγήσουν το φαινόμενο είναιη τάση του εγκεφάλου να κατανοεί συνεχώς τις γραμμές και τα σχήματα γύρω του και προσπαθεί να τα εκλάβει ως μορφές, η εξελικτική τάση του ανθρώπου, τα αντανακλαστικά του απέναντι σε ενδεχόμενο κίνδυνο , οπότε οφείλει να αντιληφθεί άμεσα τα πρόσωπα από τα οποία κινδυνεύει, ή ακόμα και οι προσδοκίες που διαμορφώνονται βασισμένες σε προγενέστερες εμπειρίες που έχουν εντυπωθεί.

Επιπλέον, οι νευρώνες του εγκεφάλου είναι τόσο καλά οργανωμένοι μεταξύ τους, που σαν σε δίκτυο, αναπτύσσουν αυτή την τάση, που φαίνεται έμφυτη. Άλλωστε, ο μέσος τυπικός άνθρωπος έχει εκδηλώσει τουλάχιστον μια φορά στη ζωή του το φαινόμενο της παρειδωλίας.

Το φαινόμενο είναι διαχρονικό. Το 1976 η NASA έστειλε δύο διαστημικά σκάφη που ονομάζονταν Viking 1 και Viking 2 στον Άρη. Και τα δύο διαστημόπλοια τράβηξαν φωτογραφίες από την επιφάνεια του πλανήτη και τα έστειλαν πίσω στους επιστήμονες της NASA στη Γη.

Μία εικόνα, η οποία ελήφθη στις 25 Ιουλίου του 1976 από το Viking 1, έδειξε κάτι που έμοιαζε με πρόσωπο πάνω στα βράχια, όπως απεικονίζεται παραπάνω.
Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι η ανθρώπινη επεξεργασία προσώπου έχει μια ισχυρή συνιστώσα η οποία μέσω αισθητηριακών πληροφοριών και με την παραμικρή ένδειξη χαρακτηριστικών, μπορεί να οδηγήσει στην ερμηνεία μιας εικόνας ως πρόσωπο.

Ενδεχομένως η τάση να ανιχνεύουμε πρόσωπα σε αμφίβολες οπτικές πληροφορίες, είναι ιδιαίτερα προσαρμοστική, δεδομένης της ύψιστης σημασίας των προσώπων στην κοινωνική ζωή μας και το υψηλό κοινωνικό κόστος που προκύπτει από την αποτυχία στο να εντοπίσουμε ένα αληθινό πρόσωπο στην καθημερινότητα μας.

Βέβαια η πιθανότητα να μας πουν βαρεμένους είναι και πάλι υψηλή, οπότε ο καθένας συγκρίνει τα κόστη σε κάθε περίπτωση: ίσως έτσι αποφύγει να διακρίνει ένα σκεφτικό, θλιμμένο πρόσωπο πάνω σε ένα αχλάδι κομμένο στη μέση…