Ένα ενδιαφέρον εγχείρημα για το πώς θα μπορούν να λειτουργούν οι πόλεις μετά το COVID19 – Παράδειγμα από Άμστερνταμ και Οικονομικά του Ντόνατ!

Του Βλάση Οικονόμου*

Η επόμενη μέρα του COVID19 θα μας βρει αντιμέτωπους με πολύ μεγάλες αλλαγές και διλήμματα σχετικά με επιλογές που πρέπει να κάνουμε στις πόλεις μας. Ένα είναι σίγουρο – αν συνεχίσουμε να λειτουργούμε όπως μέχρι σήμερα στο αστικό περιβάλλον, θα είμαστε πολύ πιο ευάλωτοι στην επόμενη πρόκληση. Τα κλασικά μοντέλα οικονομικής «ανάπτυξης» και «μεγέθυνσης» δέχτηκαν ένα πολύ ισχυρό χτύπημα, τόσο ιδεολογικό όσο και πρακτικό, επομένως και δε θα πρέπει να βασιστούμε σε αυτά αλλά να κοιτάξουμε παραπέρα και στο μέλλον.

Η άμεση συσχέτιση του COVID19 (και άλλων αντίστοιχων ασθενειών) με την ατμοσφαιρική ρύπανση και ακόμα πιο ειδικά με τη συγκέντρωση και πυκνότητα της ρύπανσης αυτής (βλέπε πχ αριθμό ασθενών σε ποσόστωση στις περιοχές αυτές του πλανήτη) μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι πόλεις πρέπει να αλλάξουν. Είναι χρήσιμο να πάρουμε παραδείγματα από τις πόλεις που έχουν δεχθεί αρκετές πιέσεις πληθυσμιακές και έντασης δραστηριοτήτων και πως βλέπουν το μέλλον.

Ένα κλασικό παράδειγμα είναι το Άμστερνταμ (όπου αποτελεί και τη βάση του IEECP), η οποία είναι και μια πρωτεύουσα με μεγάλη πληθυσμιακή πυκνότητα και συνεχόμενα εισερχόμενο πληθυσμό λόγω τουρισμού. Στο Άμστερνταμ λοιπόν, ενώ προσπαθούν να κρατήσουν τους πολίτες ασφαλείς στην πρωτεύουσα της Ολλανδίας, αξιωματούχοι του δήμου και η Βρετανός οικονομολόγος KateRaworth από το Ινστιτούτο Περιβαλλοντικής Αλλαγής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης σχεδιάζουν επίσης πώς θα ξαναχτίσει η πόλη σε έναν κόσμο μετά το Covid-19. Ο Raworth είναι και ο εμπνευστής των Οικονομικών του Ντόνατ (ακριβώς αυτού που τρώμε) και αυτό αποφάσισαν να εφαρμόσουν εφεξής στην Ολλανδική πρωτεύουσα.

Τι είναι όμως τα Οικονομικά του Ντόνατ;  Ουσιαστικά είναι ένα πλαίσιο αειφόρου ανάπτυξης που συνδυάζει τα όρια αντοχής του πλανήτη με τα κοινωνικοοικονομικά όρια. Το πλαίσιο αυτό θεωρεί ότι μια οικονομία είναι αποδοτική στο βαθμό στον οποίο ικανοποιούνται οι ανάγκες των ανθρώπων χωρίς να υπερβαίνεται το οικολογικό ανώτατο όριο της Γης. Διαγραμματικά παρουσιάζεται σαν Ντόνατ (βλ. εικόνα By Doughnut Economics – Ownwork, CC BY-SA 4.0,  δείτε εδώ). Το εσωτερικό μέρος του Ντόνατ καθορίζει το ελάχιστο που χρειαζόμαστε για να ζήσουμε μια καλή ζωή, που προκύπτει από τους στόχους της αειφόρου ανάπτυξης του ΟΗΕ όπως είναι η τροφή, υγεία, μόρφωση, εισόδημα και εργασία, ειρήνη και δικαιοσύνη, πολιτική ελευθερία, κοινωνική ισότητα, ισότητα των φύλων, στέγαση, δίκτυα, ενέργεια και καθαρό νερό. Όσο κινούμαστε προς το κέντρο τόσο λιγότερες παροχές έχουμε από τα βασικά αυτά αγαθά. Το εξωτερικό κομμάτι του Nτόνατ είναι το επιστημονικά αποδεδειγμένο οικολογικό ανώτατο όριο αντοχής του οικοσυστήματος (και αναφέρεται στα κριτικά όρια για την κλιματική μεταβολή, καταστροφή εδαφών, όζοντος, ωκεανών, καθαρού νερού και βιοποικιλότητας).

Στον ενδιάμεσο κομμάτι υπάρχει η ισορροπία όπου ικανοποιούνται οι ανάγκες των πολιτών σεβόμενοι και όρια αντοχής του πλανήτη. Αυτή την εβδομάδα το δημοτικό συμβούλιο του Άμστερνταμ ανέδειξε το μοντέλο αυτό σαν βασικό άξονα αποφάσεων οικονομικής διαχείρισης του Δήμου εφεξής, ξεφεύγοντας από τα γνωστά μοντέλα αστικής ανάπτυξης (κάτι πραγματικά πρωτοποριακό). Όπως δήλωσε και η αναπληρωτής Δήμαρχος «Νομίζω ότι μπορεί να μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε τις επιπτώσεις της κρίσης» (Μαριέκ Βαν Ντόρνινκ – Guardian δείτε εδώ.

Για να δούμε την αξία μιας τέτοιας θεωρίας, παραθέτουμε  ένα παράδειγμα και πως αυτό επηρρέασε τη λήψη απόφασης. Το Άμστερνταμ λόγω της πυκνότητας πληθυσμού έχει τεράστιο πρόβλημα στέγασης, με σχεδόν το 20% των πολιτών που ενοικιάζουν να μη μπορούν να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες με το υπόλοιπο του εισοδήματός τους, ενώ το μοντέλο της κοινωνικής στέγασης επιτρέπει μόνο σε 12% των αιτούντων να λάβουν στέγαση με χαμηλό ενοίκιο (60.000 άτομαστο σύνολο των 821.000 κατοίκων). Μια λύση εύκολη θα ήταν η επέκταση της πόλης με νέες κατοικίες, αλλά το μοντέλο του ντόνατ του Άμστερνταμ παρουσιάζει ότι οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στην περιοχή είναι 31% πάνω από τα επίπεδα του 1990. Οι εισαγωγές οικοδομικών υλικών, τροφίμων και καταναλωτικών προϊόντων εκτός των ορίων της πόλης συνεισφέρουν το 62% αυτών των συνολικών εκπομπών. Αυτό οδηγεί και στην απόφαση ότι η πόλη θα επιβάλει όρια για να διασφαλίσει ότι οι κατασκευαστές θα χρησιμοποιούν υλικά που να είναι ανακυκλώσιμα και να βασίζονται σε καθαρότερα προϊόντα, όπως το ξύλο. Οι υπεύθυνοι λοιπόν του Δήμου καλούνται να αντιμετωπίσουν το υπαρκτό πρόβλημα με άλλη οπτική. Όπως αναφέρθηκε στο άρθρο στο Guardian δείτε εδώ

«Το γεγονός ότι τα σπίτια είναι πολύ ακριβά δεν έχει να κάνει μόνο με την κατασκευή λίγων. Υπάρχουν πολλά κεφάλαια που ρέουν σε όλο τον κόσμο προσπαθώντας να βρουν μια επένδυση και αυτή τη στιγμή τα ακίνητα θεωρούνται ο καλύτερος τρόπος για να επενδύσουν, ώστε να αυξήσει τις τιμές », λέει ένα υπεύθυνος του Δήμου, συμπληρώνοντας ότι «Το γεγονός ότι τα σπίτια είναι πολύ ακριβά δεν έχει να κάνει μόνο με την κατασκευή λίγων. Υπάρχουν πολλά κεφάλαια που ρέουν σε όλο τον κόσμο προσπαθώντας να βρουν μια επένδυση και αυτή τη στιγμή τα ακίνητα θεωρούνται ο καλύτερος τρόπος για να επενδύσουν, ώστε να αυξήσει τις τιμές ». Αντίστοιχες αποφάσεις θα εξαρτηθούν και για όλους τους τομείς του Δήμου και σίγουρα θα επιφέρουν αλλαγές προς το θετικό. Έγινε μάλιστα και η Συμμαχία Ντόνατ του Άμστερνταμ, ένα δίκτυο με πάνω από 30 οργανισμούς από κοινωνικούς φορείς, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, μεγάλες επιχειρήσεις, πανεπιστήμια και τοπική κυβέρνηση, που βάζουν τα Οικονομικά του Ντόνατ στην πράξη και θα είναι ο καταλύτης για την πραγματική αλλαγή, με έμπνευση και δράσεις για την πόλη.

Μήπως είναι καιρός και οι Ελληνικές πόλεις να αρχίζουν να ξεφεύγουν από τις τετριμμένες θεωρίες ανάπτυξης (οι οποίες δυστυχώς δεν απέφεραν τελικά όσα περίμεναν και αντιθέτως έκαναν τις πόλεις πιο ευάλωτες) και να κοιτάξουν πως μπορούν στην πράξη να υιοθετήσουν την αειφόρο ανάπτυξη στο άμεσο μέλλον;

*Βλάσης Οικονόμου: Διευθυντής, Institute for European Energy and Climate Policy Foundation (IEECP)

Πηγή