Για μια ακόμα φορά φάνηκε ότι ακόμα και όταν έχεις εντελώς διαμετρικά αντίθετες απόψεις με άλλους 26 συναδέλφους σου, αν δεν ασχολείσαι με κινήσεις εντυπωσιασμού σε μέσα μαζικής ενημέρωσης αλλά αντίθετα αντιλαμβάνεσαι τη λογική μιας διαπραγμάτευσης, κάπου θα οδηγηθείς σε κάποια λύση.

Του Βλάση Οικονόμου (Institute for European Energy and Climate Policy, www.ieecp.org)

Αυτό ακριβώς φάνηκε και αυτές τις μέρες με τη συμφωνία για το Ταμείο Ανάκαμψης (και το €1.074 τρις € επταετές Χρηματοδοτικό Πλαίσιο), όπου οι αδίκως χαρακτηρισμένοι «φειδωλοί» του Βορρά βρήκαν μια συμβιβαστική λύση με τους «ανοιχτοχέρηδες» του Νότου.

Φυσικά κάθε συμφωνία είναι ένα θετικό βήμα, αν σκεφτούμε το αντίθετο σενάριο της αβεβαιότητας. Το συγκεκριμένο Ταμείο είναι και η πιο σημαντική ευκαιρία των χωρών να ξεφύγουν σε κάποιο βαθμό από τη δύσκολη κατάσταση εφόσον λειτουργήσουν ΣΟΒΑΡΑ και χωρίς υπερβολές και εκρήξεις δημοσιότητας. Φυσικά όλη η συζήτηση ακόμα πρέπει να περάσει από την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και τις Εθνικές κυβερνήσεις των κρατών μελών.

Πιο συγκεκριμένα, είναι σημαντικό να καταλάβουμε τι τελικά σημαίνει το ταμείο αυτό, τι παραπάνω επετεύχθη και τι θυσιάστηκε μέχρι ότου έρθει η συμφωνία. Το ύψος του ταμείου είναι 750 δις ευρώ με περίπου ισόποση κατανομή δανείων και επιχορηγήσεων (360 έναντι 390 δις Ευρώ) το οποίο διαφέρει από την αρχική πρόταση της Επιτροπής για αντίστοιχα 250 και 500 δις Ευρώ. Τα χρήματα που αντιστοιχούν για την Ελλάδα είναι 30 δις από το Ταμείο, τα οποία πρέπει να δαπανηθούν αναπτυξιακά με σχέδιο σε σύντομη χρονική περίοδο, ενώ αντίστοιχα η χώρα λαμβάνει και άλλα 30 περίπου δις € από τον ευρύτερο Κοινοτικό Προϋπολογισμό στα επόμενα 7 χρόνια.

Σε πρώτη φάση, όσον αφορά το Ταμείο, η Ελλάδα μπορεί να δαπανήσει τα 18 δις € (σαν επιχορήγηση) ενώ αν χρειαστεί να προχωρήσει σε περαιτέρω δαπάνες αναγκαστικά θα δανειστεί τα υπόλοιπα 12 δις € του ταμείου. Το πιο σημαντικό βέβαια είναι ότι τα χρήματα αυτά δε μπορεί να δοθούν για φορολογικά ή αντίστοιχα θέματα επίλυσης βραχυχρόνιων ταμειακών προβλημάτων, αλλά είναι αποκλειστικά με προοπτική αναπτυξιακού προσανατολισμού, αναζητώντας έτσι και τη μόχλευση ιδιωτικών κεφαλαίων για την υλοποίηση επενδύσεων.

Πως όμως λειτουργεί αυτό; Υπάρχει ρήτρα ειδικής διακυβέρνησης και για τις επιχορηγήσεις και για τα δάνεια. Το κάθε κράτος πρέπει να παρουσιάσει ένα αξιόπιστο σχέδιο χρήσης και κατανομής των χρημάτων αυτών σε τομείς οι οποίοι θα είναι επιλέξιμοι με βάση τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και φυσικά θα συνάδουν απόλυτα με το Green Deal. Εδώ υπάρχει και το σημείο φυσικά ότι εάν πχ η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω των οργάνων της (πχ Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης κλπ) έχει απορρίψει κάποια σχέδια κρατών (όπως πχ τα ορυκτά καύσιμα και το φυσικό αέριο σαν μεταβατικό καύσιμο στην Ελλάδα γιατί δε συνάδουν με τους Ευρωπαϊκούς Στόχους), αυτές οι επενδύσεις δε θα μπορούν να είναι και επιλέξιμες δικαίως και κάτω από το Ταμείο Ανάκαμψης.

Επιπλέον, η ρήτρα διακυβέρνησης ορίζει ότι θα υπάρχει ένα υβριδικό σύστημα ενισχυμένης πλειοψηφίας και συμφωνίας για κάθε κομμάτι χρήσης των πόρων του Ταμείου από κάθε χώρα ξεχωριστά. Αυτό πρακτικά από τη μια πλευρά διασφαλίζει ότι τα χρήματα θα αξιοποιηθούν για την πραγματική υλοποίηση των στόχων (μέσω της εποπτείας των θεσμών) αλλά από την άλλη πλευρά δημιουργεί και μια διαχειριστική βαρύτητα.

Εάν μια χώρα δε λάβει έγκριση του σχεδίου αξιοποίησης των χρημάτων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ή από κάποιο άλλο κράτος μέλος ενδεχομένως που προσφύγει με ένσταση αν δεν πιστεύει ότι το άλλο κράτος προχωράει προς τους στόχους του) η χρηματοδότηση θα παγώνει και θα συζητείται στο συμβούλιο κορυφής. Στο σημείο εκείνο θα μπορούν να γίνουν πάλι διαβουλεύσεις (ή και αλλαγές) για να πείσει το κράτος μέλος περί της φερεγγυότητας του σχεδίου του (η απόφαση θα λαμβάνεται εντός τριών μηνών).

Επίσης, όπως ρητά αναφέρθηκε και στις συζητήσεις θα υπάρχουν και αναγκαίες μεταρρυθμίσεις (διαρθρωτικές κυρίως και ίσως δημοσιονομικές – χωρίς να έχει αποσαφηνιστεί) από τα κράτη σαν προαπαιτούμενα για να διασφαλιστεί η εκταμίευση. Η διαδικασία ενοποιεί σε μεγάλο βαθμό την Ευρωπαϊκή προοπτική καθότι κάνει όλα τα κράτη μέλη συνυπεύθυνα για τα σχέδια ανάκαμψής τους. Για να φτάσουμε όμως εκεί, αξίζει να δει κανείς τι άλλαξε στην τελική κατανομή των διαφόρων ταμείων (και τη συνεισφορά του Ταμείου Ανάκαμψης σε αυτά)και να αναλογιστεί τι μπορεί να σημαίνει για κάθε χώρα.

Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης – είναι σημαντικό για τις περιφέρειες στην Ευρώπη που στο πλαίσιο της ενεργειακής μετάβασης φεύγουν από λιγνίτη και ορυκτά καύσιμα (στο πλαίσιο της απολιγνιτοποίησης που εμπίπτει και η Ελλάδα). Η χρηματοδότηση εκεί μειώθηκε από 32.5 σε 10 δις € οπότε και αναλογικά θα μειωθεί σε πολύ μεγάλο ποσοστό και το ποσό που αντιστοιχεί στην Ελλάδα (περίπου χάνονται 1 δις €) .

Έρευνα και καινοτομία – Το βασικό πρόγραμμα για την περίοδο 2021-2027 Horizon Europe που στηρίζει την Έρευνα και Καινοτομία στην Ευρώπη μειώθηκε από 13.5 σε 5 δις € για το 2021-2027, κάτι το οποίο αποτελεί αρκετά μεγάλο πλήγμα στον τομέα αυτό. Θα χρειαστούν αντίστοιχα υπερ-πολλαπλάσιες χρηματοδοτήσεις από τα κράτη μέλη για να μειωθεί το κενό αυτό. Στο συνολικό προϋπολογισμό του Πολυετούς Χρηματοδοτικού Πλαισίου (επιπρόσθετα δηλαδή του Ταμείου Ανάκαμψης για την 7ετία αναλογούν 75.9 δις €).

Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης – Το ταμείο αυτό έχει σα στόχο την αναβάθμιση και τον εκσυγχρονισμό του αγροτικού τομέα καθώς και τη στροφή του σε πράσινο αγροτικό τομέα, στο οποίο η συνεισφορά του Ταμείου Ανάκαμψης μειώθηκε από 15 σε 7.5 δις € (ο συνολικός προϋπολογισμός είναι 336 δις €).

Πρόγραμμα EU4Health – το πρόγραμμα αυτό είχε σα στόχο την υγειονομική αναβάθμιση των νοσοκομείων στην Ευρώπη καθώς και την αντίστοιχη ιατρική έρευνα και κόπηκε εντελώς (από 9.4 δις € ενώ στο συνολικό προϋπολογισμό είναι ΜΟΝΟ 1.7 δις €).

Ένα πολύ σημαντικό βέβαια είναι ότι διατηρήθηκε και ενισχύθηκε η χρηματοδότηση (με 30% των συνολικών δαπανών) για το Green Deal και την καταπολέμηση της κλιματικής μεταβολής, οπότε και όλες οι δράσεις θα έχουν προτεραιότητα.

Εν κατακλείδι, το πλαίσιο αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό βήμα που πρέπει να αξιοποιηθεί σωστά και με σοβαρότητα. Ο αυξημένος έλεγχος που θα υπάρχει από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα Κράτη Μέλη δεν επιτρέπει ούτε φανφάρες, ούτε μεγαλοστομίες, αλλά σοβαρότητα και ιεράρχηση στόχων στην Ελλάδα.