Brain drain και άλλες ιστορίες

ΑΥΤΟΣ θα μπορούσε να είναι ο τίτλος μιας σειράς διηγημάτων γραμμένων από το χέρι κάποιου ταλαντούχου Έλληνος. Δυο κουσούρια έχει ο σύγχρονος Έλλην. Το πρώτο είναι ότι γράφει πιστεύοντας ότι είναι ένας αδικημένος Μπαλζάκ, Το δεύτερο είναι ότι ν ι ώ θ ε ι αδικημένος.

Τον «αδικάνε» στην υπερεσία, τον αδικάει η διαιτεσία, τον αδικάει η κακούργα η κενωνία, τον αδίκησε μια Τασία.

Και όποιος νιώθει αδικημένος, είτε κάθεται και υπομένει σαν νέος Ιώβ γκρινιάζοντας για τους αδικούντες ψάλλοντας: Δίκασον, Κύριε, τους αδικούντας με, ή σηκώνεται και φεύγει.

Έτσι είναι η φύση του Έλληνος. Φευγάτη. Και μόλις φύγει, εμφανίζεται το διαβολάκι της νοσταλγίας και τον αρχίζει: «Γύρνα πίσω, γύρνα πίσω». Και αφού γυρίσει, μουτζώνει τον εαυτό του που γύρισε και ξαναφεύγει.

Και για να σοβαρευτούμε -πράγμα όχι εύκολο- τούτο το φευγιό δεν είναι τωρινή υπόθεση. Είναι παλιά ιστορία. Δε χρειάζεται να ανατρέξει κανείς στην μετανάστευση της αρχαϊκής Ελλάδας για να παρατηρήσει το φαινόμενο. Όποτε υπήρξε κάποιους είδους κρίση στη σύγχρονη ιστορία μας, πολλοί συμπατριώτες μας πήγαν να βρουν αλλού την τύχη τους.

Ποιος δεν έχει έναν πρόγονο που μετανάστευσε εξαιτίας της κρίσης της σταφίδας στα τέλη του 19^ου αιώνα;

Ή κάποιον παππού ή γιαγιά που ξενιτεύτηκε μετά τον πόλεμο;

Ο τόπος  μας είναι στενός, έγραφε ο Νομπελίστας μας, που κι’ αυτός μέγα μέρος της ζωής του το πέρασε μακριά από αυτό το αιγαιοδαρμένο βράχο.

Αφού, λοιπόν, φύγουν οι ξενιτεμένοι, αναλαμβάνουν αυτόκλητοι οι κοινωνικοί αναλυτές ερμηνεύσουν το φαινόμενο. Και αυτοί συνήθως κάνουν δυο πράγματα: πολιτική και αυτοπροβολή. Και αρχίζουν τις γενικεύσεις, τις κρίσιμες παραλείψεις και την προβολή των προκαταλήψεών τους. Πάνω από δέκα χρόνια ακούμε και διαβάζουμε αυτές τις αναλύσεις για τους νεομετανάστες. Και κάποιοι μειδιούμε.

Φαίνεται μάλιστα να έχει διαμορφωθεί και ένας νέος διαχωρισμός στο σκληρό πυρήνα των κοινωνικών δικτύων. Η μια ομάδα είναι οι αυτόχθονες. Αυτοί μάλλον νιώθουν ένα είδος φθόνου -για ποιο λόγο άραγε;-, γι’ αυτούς που έφυγαν. «Εμείς βάλαμε πλάτη στα δύσκολα!» είναι το ένα επιχείρημά τους. «Μήπως εμείς που μείναμε είμαστε οι χειρότεροι;» λένε με πίκρα.

Υπάρχουν βέβαια και αυτοί που έφυγαν. Οι ετερόχθονες. Οι οποίοι τα βρήκαν όλα τέλεια εκεί που πήγαν. Και βγάζουν έναν πικρό θυμό και μια έπαρση, πικάροντας αυτούς που έμειναν πίσω. Η μάχη αρχίζει μόλις σηκωθεί το θέμα στα ΜΚΔ. Από τη μια ο ήλιος, το τσίπουρο και η ανθρωπιά και από την άλλη τα λεωφορεία που περνάνε στην ώρα τους.

Αυτός ο διαχωρισμός, βέβαια, δεν είναι καινούργιος. Πάνω σε αυτόν δομήθηκε το σύγχρονο ελληνικό κράτος στις απαρχές του. Από τη μια οι ντόπιοι αγωνιστές που χύσαν το αίμα τους για την πατρίδα (ένα δάκρυ κυλάει…) και από την άλλη οι ξενόφερτοι καλαμαράδες.

Εσχάτως εντείνεται αυτός ο διαχωρισμός με την αναστροφή πορείας. Το λεγόμενο brain gain. Θα μιλήσουμε άλλη φορά γι’ αυτό.

Ένα είναι το σίγουρο. Κακό πράγμα οι γενικεύσεις. Ο κάθε άνθρωπος είναι μια αυτόνομη περίπτωση. Οι δικοί του προσωπικοί λόγοι τον έκαναν να φύγει,  να επιστέψει ή να ξαναφύγει. Άλλοι νιώθουν ασφάλεια στα γνώριμα μονοπάτια. Άλλοι πλήττουν με τη στενότητα. Άλλοι δεν έχουν επιλογή.

Η ζωή είναι γεμάτη διλήμματα. Δυστυχία είναι να μην έχεις επιλογές.