Κατά την περίοδο μεταξύ του 1^ου και του 3^ου αιώνα μ.Χ., την οποία συμβατικά ονομάζουμε Δεύτερη Σοφιστική, υπάρχουν κάποια ονόματα τα οποία κυριαρχούσαν στα γράμματα. Φαβωρίνος, Σκοπελιανός, Ιππόδρομος, Προαιρέσιος, Αίλιος Αριστείδης, Σύριος ο Λογγίνος, Καικίλος, Ηλιόδωρος, Μελέαγρος, Κριναγόρας και Ριανός. Τούτοι ήταν φιλόσοφοι, ρήτορες, ποιητές και μυθιστοριογράφοι.

Οι λόγιοι των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων στον υπό ρωμαϊκή κυριαρχία ελληνιστικό κόσμο. Εκείνη την εποχή όλοι αυτοί θεωρούνταν Μ ε γ ά λ ο ι από τους σύγχρονους τους. Πολύ μεγάλοι. Τόσο μεγάλοι που το έργο τους θα έμενε κτήμα ες αεί. Φυσικά, οι περισσότεροι έχουν καταλήξει απλώς να είναι αντικείμενα διδακτορικής διατριβής υποψηφίων διδακτόρων σε κάποια έδρα κλασσικών σπουδών της Εσπερίας. Το πολυδιαβασμένο και υμνολογημένο μυθιστόρημα του Ηλιόδωρου Αιθιοπικά, το οποίο όφειλε να γνώριζε κάθε μορφωμένος άνθρωπος της εποχής, δεν είναι παρά μια υποσημείωση σε κάποια Γραμματολογία της εποχής, που στέκει σκονισμένη σε παλαιοπωλείο της πλατείας Αβησσυνίας.

Κι όσο για τον Μελέαγρο, τον Κριναγόρα και το Ριανό, ας είναι καλά ο Καβάφης που τους έκανε γνωστούς. Από τη λήθη διασώθηκαν ο Πλούταρχος και ο Λουκιανός. Γιατί το έργο τους άξιζε, ήταν ξεχωριστό και άντεξε στο χρόνο.

Αυτό όμως που συμβαίνει στις μέρες μας και στην μικρή μας επαρχία είναι τρις χειρότερο. Όλοι οι καλλιτέχνες του αιώνα μας είναι μεγάλοι. Και σπουδαίοι. Πολύ σπουδαίοι. Και δώσ’ του λιβανίσματα και μεγαλυνάρια στις καλλιτεχνικές στήλες. Και να επιφυλλίδες για το «παγκόσμιας εμβέλειας έργο» του καλλιτέχνη, ο οποίος από σεμνότητα είναι ολιγόλογος μα γεμάτος ουσία, ενώ η σιωπή του έχει μια σημασία¹.

Είναι βέβαια αρμοδιότητα της ψυχολογίας να ανακαλύψει τα αίτια αυτής της συμπεριφοράς. Εδώ που τα λέμε πολλοί άνθρωποι έχουν ανάγκη να πορεύονται με την αυταπάτη ότι ζουν σε μια σπουδαία εποχή με σπουδαίους δημιουργούς. Και όσοι πιο σπουδαίος είναι αυτός που λιβανίζουν, κάτι από το ανέσπερο φως του θα φωτίσει και τη δική τους ανυπαρξία.

Είν’ ετούτοι οι ιεροψάλτες της ανάξιας λόγου τέχνης που κάνουν την περισσότερη φασαρία. Οι ακόλουθοι του μεγάλου δημιουργού. Κι όταν αποκαλυφθεί ότι ο ήρωάς τους δεν είναι και τόσο παστρικός,  τότε εξαπολύουν τα φαρμακερά τους βέλη. «Δεν μπορείτε να πιάνετε στο στόμα σας τον μεγάλο μας δημιουργό! Σεις, ένας τιποτένιος!» και τέτοια.

Οι περισσότεροι εξ αυτών, είναι απίθανο εάν έχουν διαβάσει έστω ένα ποίημα ή ένα διήγημα του ήρωά τους. Ειδικά στην Ελλάδα, πολλές βιβλιοθήκες είναι γεμάτες με βιβλία «πρώτης ποιότητας» τα οποία παρακαλάνε τα καημένα να τα πιάσει ένα χέρι να τα ανοίξει. Οι περισσότεροι τα έχουν εκεί για φιγούρα. «Να μην έχουμε έναν Σεφέρη στο σπίτι!», ανάμεσα στον Τσελεμεντέ και στα Βίπερ.

Μα και κάποιοι από τους δημιουργούς, από τους φτασμένους εννοώ, ενδιαφέρονται μόνο για την προβολή τους. Από ματαιοδοξία φτιάχνουν ένα κύκλο ακολούθων, κριτικών τέχνης, συντρόφων στο κόμμα, πιστών οπαδών κλπ οι οποίοι τους προβάλλουν στο ανίδεο κοινό. Και να πάλι παρουσιάσεις, ομιλίες και παρεμβάσεις.

Είναι σύνηθες σε μια τέτοια κλίκα ο ένας να παρουσιάζει το βιβλίο του άλλου. Ο εκδότης θέλει να πουλήσει,  «κανονίζει» υμνητικές κριτικές σε σοβαρές εφημερίδες και σε περιοδικά Λόγου και Κριτικής να πούμε. Εάν, δε, μπορέσει και πουλήσει τα δικαιώματα του έργου στην τηλεόραση, τότε πιάνουν όλοι το τζακ ποτ.

Κάποιοι πιο ταλαντούχοι και πιο διαβασμένοι εφαρμόζουν τη μέθοδο της προσαρμοσμένης λογοκλοπής είτε με το επιχείρημα της «επιρροής» ή απλώς ξεδιάντροπα. Βρίσκει ο άλλος μια μπαλάντα του Βιγιόν από το 15^ο αιώνα ή παμπάλαια αιγυπτιακά ποιήματα από το Βιβλίο των Νεκρών, τα μεταφράζει εις την ελληνικήν, τα προσαρμόζει με το όποιο ταλέντο έχει και τα σερβίρει ως δικά του, εις πολυτελήν έκδοσιν φιλοτεχνημένη υπό του χαράκτου Λέλου. Το αγράμματο κοινό εκστασιάζεται υπό την επιρροή των «κριτικών» και ο δρόμος προς την Αθανασία είναι ανοιχτός.

Πέρα όμως από τους αναγνωρισμένους, ζώντες τε και τεθνεώτες, υπάρχουν και οι νεαροί Ευμένιδες² που θέλουν αν μπουν κι αυτοί στον ναό της Τέχνης. Με το διαδίκτυο απέκτησαν και βήμα από το οποίο εξαπολύουν τα δημιουργήματά τους επί δικαίων και αδίκων. Και το νευρικό μας σύστημα κλονίζεται από στιχουργήματα τα οποία κάνουν τον ποιητή Στέφανο Αυγερινό να φαντάζει Όμηρος. Βεβαίως ο καθείς έχει δικαίωμα να εκτίθεται δημοσίως.

Μέσα σε αυτό τον ορυμαγδό, υπάρχουν και άξιες λόγου δημιουργίες, παλιές και καινούργιες. Οι φιλομαθείς και έμπειροι αναγνώστες πάντοτε βρίσκουν άνθη σε χορταριασμένους κήπους. Όμως ας αφήνουμε στην άκρη τα πολλά επίθετα γιατί μπορεί να εκτεθούμε. Κι όσους νομίζουμε σπουδαίους μπορεί να μην αντέξουν στην κρίση του χρόνου.

1.Κώστας Καρυωτάκης, Σταδιοδρομία

2,Κωνσταντίνος Καβάφης, Το πρώτο σκαλί