Η Ελλάδα, όπως και όλες οι χώρες του Νότου, μαστίζονται από το λεγόμενο brain drain το οποίο αφορά νέους και οικογενειάρχες όλων των ηλικιών και επιπέδων μόρφωσης. Οι λόγοι αρκετά γνωστοί περί ανασφάλειας, αναζήτηση εργασιακής εμπειρίας, χαμηλοί μισθοί, έλλειψη σταθερού πλαισίου εργασίας και ευκαιριών, για τους οποίους έχουν γραφτεί αρκετά ήδη.

Υπάρχει όμως ένας κλάδος που πραγματικά γίνεται σοβαρή προσπάθεια από το κράτος τα τελευταία χρόνια και θα μπορούσε να είναι η κινητήρια δύναμη αν πραγματικά οι κυβερνήσεις τον πιστέψουν και δώσουν τα αναγκαία εφόδια και επενδύσουν εκεί – η έρευνα!

Η έρευνα στην Ελλάδα απασχολεί αρκετούς εργαζόμενους σε πανεπιστήμια και επιχειρήσεις και γίνονται συντονισμένες προσπάθειες για την ενίσχυσή της. Παρόλα αυτά όμως, η Ελλάδα είναι αρκετά πίσω και με πολύ δομικά προβλήματα στον τομέα αυτό.

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι με βάση το European Innovation Scorecard (Ευρωπαϊκή Επιτροπή) στους τομείς που μετράται η έρευνα στα 27 κράτη μέλη τα αποτελέσματα είναι αποκαρδιωτικά (βλ. Πίνακα). Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες με χαμηλή σχετικά καινοτομία (στο γκρουπ της Εσθονίας, Σλοβενίας, Τσεχίας, Ιταλίας, Ισπανίας Πορτογαλίας, Μάλτας και Λιθουανίας) ενώ οι πρωτοπόροι είναι η Σουηδία, Φινλανδία, Δανία, Ολλανδία και Βέλγιο.

Πίνακας – Δείκτες καινοτομίας και κατάταξη της Ελλάδας

Δείκτης	Θέση (από τα 27 κράτη μέλη)
Σύνθεκτος δείκτης καινοτομίας	21
Χρηματοδότηση έρευνας και καινοτομίας	21
Ελκυστικό ερευνητικό σύστημα	20
Απευθείας και έμμεση χρηματοδότηση σε έρευνα	19
Προστασία από κράτος δικαίου	27
Εξειδίκευση επιστημονικου δυναμικού	20
Ψηφιοποίηση	26
Χρήση τεχνολογιών πληροφορίας	25
Πνευματικά δικαιώματα	23
Οικο-καινοτομία	18

Με βάση λοιπόν την υφιστάμενη κατάσταση της ανταγωνιστικότητας της έρευνας είναι εύλογο γιατί πολλοί νέοι επιλέγουν την μετεγκατάσταση σε άλλες χώρες. Εμείς στο Institute for European Energy and Climate Policy με έδρα την Ολλανδία, ένα από τα μεγάλα ερευνητικά ιδρύματα πολιτικής που απασχολούμε 30 ερευνητές και κατά προτίμηση στις χώρες τους (στην Ελλάδα έχουμε 6) βρισκόμαστε σε επαφή με τους περισσότερους ερευνητικούς φορείς και έχουμε εντοπίσει αρκετά θέματα.

Το πρόβλημα στην έρευνα στην Ελλάδα είναι και πιο σύνθετο για τρεις σημαντικούς λόγους.

Α) Έλλειψη εμπιστοσύνης στην έρευνα και προτίμηση σε συμβούλους. Είναι αρκετά σπάνιο φορείς, όπως Δήμοι, Περιφέρειες, Υπουργεία και επιχειρήσεις να ρωτήσουν τους ερευνητές στα πανεπιστήμια για το αντικείμενο της έρευνάς τους ώστε να μπορέσει να δημιουργηθεί μια σύμπραξη μεταξύ τους. Αυτό θα σήμαινε ότι οι φορείς θα μπορούσαν να θέτουν τις προτεραιότητες και ανάγκες τους στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικα προγράμματα και οι διατριβές να στρέφονται προς την επίλυσή τους (αντίστοιχο παράδειγμα πχ στην Ολλανδία όπου τα μέλη του Υπουργείου Οικονομικών και Κλίματος συναντιέται τακτικά με ερευνητές όλων των Ολλανδικών πανεπιστημίων που σχετίζονται με ενέργεια και κλίμα και συζητούν τι ανάγκες υπάρχουν στην κλιματική και ενεργειακή πολιτική ώστε να στρέφεται και η έρευνα προς την κάλυψή τους). Αντίθετα λοιπόν, στην Ελλάδα, οι φορείς προτιμούν την εύκολη λύση πρόσληψης με απευθείας ανάθεση μιας συμβουλευτικής εταιρείας, έτσι ώστε να απαξιώνεται ουσιαστικά η δημόσια έρευνα.

Β) Αποσύνδεση αποτελεσμάτων έρευνας με πολιτική και με επιχειρήσεις. Σε άμεση συνάρτηση με το πρώτο, παρατηρείται ότι τα αποτελέσματα της έρευνας των νέων ερευνητών ουδέποτε σχεδόν φτάνουν σε επίπεδο υλοποίησης πολιτικής από τα υπουργεία ή τους Δήμους. Ακόμα χειρότερα, ακόμα και αν έχουν συμμετέχει εθνικοί ή τοπικοί φορείς σε ερευνητικά έργα, υλοποιούν πολλές φορές τα αντίθετα (ένα κλασικό παράδειγμα είναι η ακολουθούμενη πολιτική των ΟΤΑ με την είσοδο του φυσικού αερίου όταν σχεδόν κανένα Ευρωπαϊκό ερευνητικό έργο δεν συνάδει σε αυτήν την επιλογή). Αυτό δημιουργεί μια επιπλέον απαξίωση του έργου του ερευνητή.

Γ) Συνθήκες εργασίας στην έρευνα. Αυτό φυσικά είναι κατανοητό ευκολότερο δεδομένουν του μισθολογικού χάσματος ενός διδακτορικού φοιτητή στην Ελλάδα (το γνωστό άρθρο της Καθημερινής «Υποψήφιοι διδάκτορες των 600 Ευρώ») και της αντιστοιχης θέσεις στις πρωτοπόρες χώρες (με τριπλάσιο ελάχιστο μισθό για διδακτορικό – 1800 Ευρώ στην Ολλανδία πχ). Εκτός του μισθολογικού ειναι και η ποσότητα εργασίας καθώς σε πολλές περιπτώσεις η διδασκαλία χρεώνεται επιπλέον όπως αντίστοιχα και οι επιβλέψεις, κάτι το οποίο θεωρείται δεδομένη ..δωρεάν υπηρεσία στην Ελλάδα. Αντίστοιχα φυσικά είναι και η επιστημονική ανέλιξη καθώς το γνωστό μυστικό περί μη προστασιας της πνευματικής ιδιοκτησίας των ερευνητών (με έλλειψη ethics) με υποχρεωτική συμμετοχή καθηγητών στις δημοσιεύσεις. Αυτές οι πρακτικές φυσικά αποτελούν αντικίνητρο για τον ερευνητή και απαξίωση του έργου του.

Συμπεραίνοντας, οι φιλότιμες προσπάθειες που γίνονται πρέπει να ενταθούν ώστε να έχουμε μια μείωση του φαινομένου του brain drain στον ερευνητικό τομέα. Το πρόβλημα για την Ελλάδα θα ενταθεί περισσότερο τώρα καθώς και στο κομμάτι των προπτυχιακών σπουδών αρκετές χώρες παίρνουν μεγάλο κομμάτι από την πίτα των φοιτητών της Αγγλίας με αγγλόφωνα προπτυχιακά με επιδοτούμενα δίδακτρα και έχουν κεντρίσει και το ενδιαφέρον πολλών πια Ελλήνων γονέων. Όποια καθυστέρηση στην επένδυση στην εκπαίδευση και στην έρευνα θα συνεχίσει να εντείνει το φαινόμενο. Είναι σημαντικό να πιστέψει η χώρα ότι η επένδυση στην έρευνα τελικά αποδίδει πολλαπλά στην οικονομία και στην εργασία.

Βλάσης Οικονόμου – Institute for European Energy and Climate Policy (www.ieecp.org)