Όλες οι σχετικές έρευνες αποδεικνύουν ότι ο τόπος αποθήκευσης μιας μνήμης στον εγκέφαλό μας εξαρτάται κυρίως από το πόσο παλιά είναι! Επιπλέον, η ανάκληση από τον εγκέφαλο μιας σημαντικής είδησης δεν είναι ποτέ μηχανική και ψυχολογικά ουδέτερη, αφού μαζί με το συμβάν ανακαλούμε στη μνήμη μας και την ψυχολογική εντύπωση που μας είχε δημιουργήσει.

Παρά τις δυσκολίες οι ερευνητές έχουν καταφέρει να αποδείξουν ότι, πέρα από κάθε αμφιβολία, η ικανότητα των εθελοντών να ανακαλούν στη μνήμη τους κάποια είδηση μειωνόταν  ευθέως ανάλογα με την παλαιότητα του συμβάντος. Και επιπλέον, όσο παλαιότερη ήταν η είδηση που ανακαλούσαν τόσο μικρότερη ήταν η ενεργοποίηση των βαθύτερων εγκεφαλικών δομών (ιππόκαμπος, αμυγδαλή), ενώ ακριβώς το αντίθετο συνέβαινε όταν ανακαλούσαν πιο πρόσφατες ειδήσεις!

Γιατί όμως τα πιο πρόσφατα μνημονικά ίχνη (βραχύχρονη μνήμη) σχηματίζονται και αποθηκεύονται πρόσκαιρα στον ιππόκαμπο και στην αμυγδαλή, ενώ η μετατροπή τους σε πιο μακροχρόνιες μορφές μνήμης απαιτεί τη μεταφορά τους από τον μέσο εγκέφαλο στον νεοφλοιό;

Η απάντηση των  ερευνητών είναι ενδιαφέρουσα και αρκετά πειστική: πιθανά αυτό συμβαίνει επειδή η ανάκληση παλαιότερων αναμνήσεων απαιτεί πολύ πιο πλούσιες και ισχυρές νευρωνικές συνάψεις, αλλά τόσο πλούσιες και περίπλοκες νευρωνικές συνάψεις υπάρχουν κυρίως στον εγκεφαλικό φλοιό και όχι στις βαθύτερες εγκεφαλικές δομές.

Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι η μνήμη είναι μια μοναδική και ενιαία «ψυχική» λειτουργία. Και με αυτή ακριβώς την έννοια η απώλεια της μνήμης ισοδυναμεί με απώλεια του εαυτού. Στην πραγματικότητα, όπως είδαμε, πρόκειται για μια εξαιρετικά σύνθετη εγκεφαλική λειτουργία που εκτελείται από τουλάχιστον δύο ξεχωριστά μνημονικά συστήματα: ένα πρωτογενές σύστημα, της «βραχύχρονης μνήμης», και ένα δευτερογενές σύστημα, της «μακρόχρονης μνήμης». Μάλιστα, το κάθε ένα από αυτά τα δύο συστήματα «μνήμης» επιτελεί διαφορετικές μνημονικές λειτουργίες και ικανοποιεί διαφορετικές ανάγκες του οργανισμού. Ανάγκες που, με τη σειρά τους, εμπλέκουν διαφορετικές νοητικές διεργασίες που πραγματώνονται σε διαφορετικές εγκεφαλικές δομές.

Βιώνουμε τη σταδιακή απώλεια κάποιων αναμνήσεων ως τραγωδία, στην πραγματικότητα όμως η ικανότητα για λήθη αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο μιας καλής μνημονικής λειτουργίας.

Στο διήγημά του «Φούνες, ο μνήμων» ο Αργεντινός συγγραφέας Χόρχε Λουίς Μπόρχες περιγράφει την τραγωδία ενός ατόμου που δεν ξεχνά ποτέ τίποτα. Πράγματι, από διάφορες πειραματικές και κλινικές παρατηρήσεις προκύπτει ότι η ικανότητα να σβήνονται επιλεκτικά από τη μνήμη μας κάποιες δευτερεύουσες πληροφορίες και επουσιώδεις λεπτομέρειες αποτελεί την αναγκαία και ικανή συνθήκη για τη δημιουργική λειτουργία του πολύπλοκου αλλά και λειτουργικά πεπερασμένου εγκεφάλου μας.

Αντίθετα με ό,τι συνήθως πιστεύουμε, η μνήμη μας δεν είναι μια τεράστια αποθήκη με αμέτρητα και καλά ταξινομημένα «συρταράκια», όπου μεταφέρονται και καταχωρίζονται αυτόματα και ανασύρονται μηχανικά όλα όσα γνωρίζουμε καθημερινά.

Πρόκειται, αντίθετα, για ένα πολύπλοκο και εκτενές δίκτυο νευρωνικών κυκλωμάτων, που ενώ εξειδικεύονται στην επεξεργασία ορισμένων πληροφοριών, μπορούν να επικοινωνούν και να επηρεάζουν σημαντικά το ένα το άλλο. Γι’ αυτό, στην πράξη, οι πληροφορίες που φτάνουν σε αυτά τα μνημονικά κυκλώματα δεν καταγράφονται παθητικά, αλλά επιλέγονται και διαμορφώνονται ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες του κάθε εγκεφάλου. Κάθε νέα πληροφορία, έπειτα από κάποια επεξεργασία, εντάσσεται επιλεκτικά και διαμορφώνεται από κάποιο προϋπάρχον μνημονικό πλαίσιο.

Η ζωτική σημασία της λήθης στις μνημονικές διεργασίες, είναι αυτή που μας βοηθά να συγκρατούμε τα σημαντικά μέσα από ένα πλήθος ασήμαντων λεπτομερειών, αλλά και να αφομοιώνουμε  τη νέα γνώση.