Οι Λούθηροι των κοινωνικών δικτύων και της πολιτικής κονίστρας είναι κατηγορηματικοί. Για να πάει μπροστά ο τόπος χρειάζονται μεταρρυθμίσεις. Το μεταπολιτευτικό μοντέλο χρεωκόπησε και πρέπει να το αλλάξουμε εκ βάθρων. Συνεπώς πρέπει να μεταρρυθμιστούμε ώστε να συγχρονιστούμε με τα άλλα προοδευμένα οικονομικώς κράτη της υφηλίου για να δει ο τόπος προκοπή. Τα πράγματα όμως μπλέκουν όταν προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε πρώτον ποιες είναι αυτές οι μεταρρυθμίσεις και δεύτερον ποιοι είναι οι μεταρρυθμιζόμενοι.

Αν δεχθούμε ότι το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας είναι διαρθρωτικό, δηλαδή οι υπηρεσίες και τα προϊόντα που παράγουμε δεν επαρκούν για να αντισταθμίσουν τις υπηρεσίες και τα προϊόντα που εισάγουμε, θα ανέμενε κανείς ότι οι μεταρρυθμίσεις θα είχαν σα στόχο την αναστροφή αυτής της τάσης.  Θα ανέμενε κανείς να ενισχυθούν πρώτον οι επιχειρήσεις με εξαγωγικό προσανατολισμό (άμεσα αποτελέσματα) και δεύτερον να προσελκυσθούν επενδύσεις αντίστοιχων επιχειρήσεων (μεσοπρόθεσμα αποτελέσματα). Αν θέλει να εξειδικεύσει κανείς περισσότερο θα έφτιαχνε έναν κατάλογο εξειδίκευσης των θεσμικών μέτρων τα οποία θα εξυπηρετούσαν αυτή τη στρατηγική. Τέτοια μέτρα π.χ. θα ήταν η φορολογία, η νομική επίλυση εταιρικών διαφορών, το κόστος ενέργειας, η πρόσβαση στον δανεισμό, η χωροταξία των βιομηχανικών περιοχών, κλπ.

Αν δεχθούμε επίσης ότι το έτερο πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας είναι οι υπέρογκες δημόσιες δαπάνες, οι οποίες δημιουργούν ελλειμματικούς προϋπολογισμούς θα περίμενε κανείς να γίνει μια ανάλυση ποιες είναι αυτές οι δαπάνες οι οποίες δημιουργούν το μεγαλύτερο πρόβλημα. Είναι οι τεράστιες δαπάνες της κοινωνικής ασφάλισης, είναι η χαμηλή παραγωγικότητα του δημοσίου τομέα, είναι η μη απόδοση φόρων; Επειδή στην Ελλάδα γενικώς υπάρχει μια τάση να μη μετράμε, δεν υπάρχει η δυνατότητα αποτύπωσης της πραγματικής κατάστασης σχεδόν πουθενά. Αυτό γίνεται και μάλλον σκοπίμως αφού έτσι κρύβονται όσοι νέμονται τα προνόμια του δημοσίου ταμείου. Αν λοιπόν δεχθούμε ότι πρέπει να αλλάξουμε  όλο το πλέγμα αυτού που λέγεται κρατική μηχανή, περιορίζοντας το κόστος σε ύψος που δεν θα δημιουργεί έλλειμα στον προϋπολογισμό, πρέπει οι μεταρρυθμίσεις να έχουν ανάλογο χαρακτήρα.

Αν όμως δεχθούμε ότι τα μνημόνια έφεραν την κρίση εξαιτίας της λιτότητας και ότι οι κρατικές δαπάνες κινούνται στον ευρωπαϊκό μέσο όρο και το δημοσιονομικό έλλειμα προκύπτει από αυτούς που έκλεβαν και τα έβγαλαν έξω, και αν δεχθούμε επίσης ότι αυτή η άποψη είναι εμπεδωμένη στην πλειοψηφία του κοινωνικού σώματος, τότε καμία μεταρρύθμιση από τις προαναφερθείσες δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή. Βέβαια πίσω από αυτό το αφήγημα κρύβονται συντεχνιακά συμφέροντα τα οποία δε θέλουν να χάσουν τις προσόδους τους.

Υπάρχει και κάτι ακόμα. Ακόμα και αν υπήρχε η δυνατότητα να θεσπιστούν τέτοιες αλλαγές από κάποιο μεταρρυθμιστικό κόμμα, είναι αφελές να νομίζουμε ότι το ζωτικό πρόβλημα της ανεργίας θα λυνόταν μονομιάς. Γιατί εξαιτίας της πρότερης κατάστασης πάρα πολλοί άνθρωποι ασχολήθηκαν με επαγγέλματα και υπηρεσίες των λεγομένων μη διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων -και τώρα είναι άνεργοι ή υποαπασχολούμενοι – δεν έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν επαγγελματικό προσανατολισμό. Εδώ κρύβεται η ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού συστήματος αλλά και της νοοτροπίας που καλλιεργεί η ελληνικής οικογένεια.

Οι μεταρρυθμιστές έχουν και αυτοί ένα πρόβλημα. Δεν είναι ένας ενιαίος χώρος. Υπάρχουν αυτοί που θέλουν να έχουν οι μεταρρυθμίσεις προοδευτικό πρόσημο. Υπάρχουν και αυτοί που θέλουν να έχουν φιλελεύθερο πρόσημο. Αλλά πέρα από τον κατακερματισμό τους οι μεταρρυθμιστές ξεχνούν και αυτοί ότι το τραγελαφικό δημοψήφισμα του καλοκαιριού είχε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Η πλειοψηφία αποστρέφεται τις οποιεσδήποτε μεταρρυθμίσεις που αυτοί επικαλούνται. Έχει μάθει σε έναν συγκεκριμένο τρόπο σκέψης και δράσης, έχει αναπτύξει μια συγκεκριμένη εικόνα για τον κόσμομ την οποία δεν μπορεί να αλλάξει . Δεν θα κάνουμε ηθική λέγοντας ότι αυτό είναι καλό ή κακό. Απλώς το διαπιστώνουμε ως γεγονός. Ιστορικά οι μεγάλες αλλαγές σε κοινωνικό επίπεδο έγιναν δια της βίας. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε.

Και μετά; Το πυκνό σκοτάδι άρχισε σιγά σιγά να αφήνει τη θέση του στο πρώτο χαμόγελο της αυγής που άρχισε να χρυσίζει το σκούρο δίσκο του ουρανού. Ένα αστέρι απόμεινε καρφωμένο στα δεξιά της ημισελήνου που δεν έλεγε ακόμα να φύγει.

Γιάννης Φελεμέγκας