Από τη δεκαετία του 1980 και εξής, η απόκτηση απογόνων, και κατ’ επέκταση η δημιουργία οικογένειας, με εναλλακτικούς τρόπους και σύγχρονες μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, φαίνεται να κερδίζει ολοένα και μεγαλύτερο έδαφος. Οι αιτίες αυτού του φαινομένου φαίνεται πως είναι κυρίως δύο: τα προβλήματα υπογονιμότητας που αντιμετωπίζει περίπου το 22% των ζευγαριών παγκοσμίως και δεύτερον το ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον ανύπανδρων γυναικών και ομοφυλόφιλων ζευγαριών για απόκτηση απογόνων.

Οι εναλλακτικοί τρόποι απόκτησης απογόνου περιλαμβάνουν τη μέθοδο της υιοθεσίας και τις μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, εκ των οποίων οι περισσότερο παρεμβατικές, που ταυτόχρονα εγείρουν και τους περισσότερους προβληματισμούς, είναι: η τεχνητή γονιμοποίηση – με βιολογικό υλικό είτε των γονέων είτε ξένο από κάποιον δωρητή ή δωρήτρια – και η μέθοδος της «παρένθετης μητέρας».

Όλες οι προαναφερθείσες μέθοδοι, έχουν δημιουργήσει νέες δυνατότητες και προοπτικές για τη δημιουργία οικογένειας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι μονογονεϊκές οικογένειες αποτελούμενες από την ανύπανδρη μητέρα και το παιδί της που έχει αποκτηθεί χωρίς σεξουαλική επαφή ή/και χωρίς ύπαρξη συντρόφου, οι οικογένειες αποτελούμενες από ομοφυλόφιλα ζευγάρια, οι οικογένειες στις οποίες οι απόγονοι στερούνται βιολογικής – γενετικής συγγένειας με τους δύο γονείς ή έστω με έναν από τούς δύο, καθώς και οι οικογένειες στις οποίες το παιδί μπορεί να έχει έως και 5 «γονείς»: το δότη σπέρματος, τη δότρια ωαρίων, την παρένθετη μητέρα και τούς δύο γονείς της οικογένειας (Golombok et al., 2004 · Bernstein, 1990).

Ωστόσο, οι νέες μορφές αυτές οικογένειας εγείρουν ποικίλους προβληματισμούς. Ορισμένοι εξ’ αυτών που απασχολούν εντόνως τους ειδικούς θεραπευτές είναι ο συναισθηματικός, κοινωνικός και ψυχικός αντίκτυπος δύνανται να έχουν στα μέλη της οικογένειας (Colpin & Soenen, 2002; Gibson & McMahon, 2004; Golombok et al., 2004; Herrera, 2011).

Οι σύγχρονες αυτές μέθοδοι δημιουργίας οικογένειας φαίνεται ότι αντιμετωπίζουν τις εξής δυσκολίες (Τσατσανύφου, 2013):

1. Οι γονείς βρίσκονται αντιμέτωποι με συναισθήματα άγχους, αγωνίας και στρες. Επίσης, διακατέχονται από συναισθήματα κατάθλιψης, από φοβίες και υπερπροστατευτικότητα. Οι λόγοι για τους οποίους εμφανίζονται τα άνωθεν συναισθήματα σχετίζονται με την ίδια τη διαδικασία απόκτησης τέκνου, με την κοινωνική κριτική, καθώς και με την μακρόχρονη περίοδο υπογονιμότητας και αναμονής. (Dhami, Mandel & Sothmann, 2007; Gibson & McMahon, 2004;  Golombok & McCallum, 2003; Golombok et al., 2004; Goldberg & Smith, 2011; Henny et al., 2007Herrera, 2011).

2. Η ταυτότητα των παιδιών βρίσκεται πολύ συχνά σε σύγχυση είτε λόγω της στέρησης των πληροφοριών σχετικά με τους βιολογικούς τους γονείς, είτε λόγω της συνειδητοποίησης της απόκλισής τους από τις κοινωνικές νόρμες. (Golombok & McCallum, 2003; Golombok, 2012).

3. Επηρεάζεται σε αρκετές περιπτώσεις η σχέση μεταξύ γονέα – παιδιού λόγω της απουσίας δεσμών αίματος (Golombok & McCallum, 2003; Dhami, Mandel & Sothmann, 2007).

4. Το ίδιο το ζευγάρι εμφανίζει δυσλειτουργία στη σχέση του κυρίως λόγω των ενοχών και της ανεπάρκειας να εκπληρώσει το βιολογικό του ρόλο, αλλά και λόγω χαμηλής αυτοεκτίμησης. Σε άλλες περιπτώσεις, η σχέση του ζεύγους επηρεάζεται εξαιτίας του έντονου στρες που βιώνει μέχρι να επιτευχθεί η εγκυμοσύνη (Murray & Golombok, 2005; Herrera, 2011).

5. Το κοινωνικό στίγμα και η κοινωνική κριτική αποτελούν δύο εξωοικογενειακά προβλήματα που είναι παρόντα σε όλες τις μεθόδους απόκτησης τέκνου και σε όλες τις νέες μορφές οικογένειας και μπορούν σε μεγάλο βαθμό να επηρεάσουν αρνητικά τις επιλογές, τον τρόπο και την ποιότητα ζωής ενός ζευγαριού, ακόμα και τις σχέσεις με το αποκτηθέν παιδί (Goldberg & Smith, 2011). Η κοινωνική κριτική εστιάζει άλλοτε στη δομή της οικογένειας και άλλοτε στον τρόπο γέννησης του παιδιού. Προκειμένου να μπορέσει ἡ οικογένεια να αντιμετωπίσει την κοινωνική κριτική και το στίγμα και να προετοιμάσει έγκαιρα το παιδί, χρειάζεται επαγγελματική βοήθεια εξειδικευμένων θεραπευτών. Βασική προϋπόθεση αποτελεί να έχει προηγηθεί η αποκάλυψη.

6. Η αποκάλυψη της βιολογικής συγγένειας και του τρόπου σύλληψης του παιδιού, συχνά, αποτελεί ένα ζήτημα ταμπού, τόσο για τους γονείς, όσο και για την ευρύτερη οικογένεια, αλλά και για την κοινωνία, καθώς συνοδεύεται από το φόβο της απόρριψης των γονέων από το παιδί, αλλά και την αρνητική επιρροή του σε συναισθηματικό και ψυχολογικό επίπεδο (Jadva et al., 2009). Η έγκαιρη αποκάλυψη κρίνεται ως απαραίτητη, επειδή κυρίως βοηθά το παιδί ν’ αναπτύξει μια πλήρη αίσθηση της εικόνας του εαυτού του και της ταυτότητάς του.

Η οικογενειακή συμβουλευτική και θεραπεία είναι απαραίτητες σε κάθε περίπτωση δημιουργίας οικογένειας με σύγχρονους τρόπους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και ιδιαιτέρως όταν η δομή της οικογένειας διαφέρει από τα συνήθη παραδοσιακά πρότυπα, καθώς οι μέθοδοι αυτοί μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των πιθανών δυσλειτουργιών που μπορεί να παρατηρηθούν στο οικογενειακό σύστημα (Goldberg, 2007).

Συμπερασματικά, οι νέες εναλλακτικές μέθοδοι αναπαραγωγής, που εμφανίστηκαν τις τελευταίες δεκαετίες και είναι απόρροια των τεχνολογικών εξελίξεων, δύνανται να λύσουν το πρόβλημα της υπογονιμότητας, όμως ενδέχεται να οδηγήσουν σε νέα και πιθανώς σοβαρά προβλήματα, επηρεάζοντας καταλυτικά τα μέλη της οικογένειας και τις μεταξύ τους σχέσεις.

Τα περισσότερα από αυτά τα προβλήματα προκύπτουν από την κοινωνική κριτική και το κοινωνικό στίγμα για τον τρόπο απόκτησης απογόνου ή/και τη δομή της οικογένειας και δευτερευόντως από την απουσία βιολογικής συγγένειας και από τη μη ανάπτυξη περιγεννητικών δεσμών – οι οποίοι φαίνεται να είναι πιο ισχυροί από τους βιολογικούς δεσμούς – μεταξύ γονέων και παιδιού.

Ωστόσο, απαιτείται περαιτέρω ενδελεχής μελέτη του θέματος και εξέταση των νέων μορφών οικογένειας σε βάθος χρόνου, καθώς κάποιες μορφές και μέθοδοι έχουν μόλις αρχίσει να εμφανίζονται και να αναγνωρίζονται – νομικά και κοινωνικά – σε παγκόσμιο επίπεδο (π.χ. οικογένειες ομοφυλοφίλων).

Βίκυ Τσατσανύφου

Ψυχολόγος – Οικογενειακή Θεραπεύτρια

Συνεργάτης του Ψυχοθεραπευτικού Κέντρου – Πολυχώρου Animus Corpus

*Περισσότερες πληροφορίες για τις παροχές υπηρεσιών του Animus Corpus, καθώς και για το βιογραφικό της Ψυχολόγου, στην ιστοσελίδα www.animuscorpus.gr