Όταν το 2009  η αμερικανική εταιρεία Noble Energy ανακοίνωνε την ανακάλυψη του πρώτου μεγάλου κοιτάσματος στην ΑΟΖ του Ισραήλ, λίγοι είδαν ότι η ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου θα βρισκόταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της παγκόσμιας πετρελαϊκής βιομηχανίας και θα διαμόρφωνε νέες γεωπολιτικές ισορροπίες.

Το πετρελαϊκό παζλ στη ΝΑ Μεσόγειο είχε μόλις ανοίξει. Μετά τη Noble και ακολούθησαν οι Total, Statoil, ENI και BG, καθώς και σειρά από μικρότερου μεγέθους εταιρείες. Ωστόσο,  λίγο πριν εκπνεύσει το 2016, ήλθε η άφιξη του μεγαλύτερου παγκοσμίως πετρελαϊκού κολοσσού, της αμερικανικής Exxon Mobil, από κοινού με τον μεγαλύτερο παραγωγό διεθνώς υγροποιημένου φυσικού αερίου της Qatar Petroleum. Σχεδόν ταυτόχρονα συντελέσθηκε και η άφιξη στην ΑΟΖ της Αιγύπτου της αγγλικής BP, μέσω της εξαγοράς από την ΕΝΙ του 10% του κοιτάσματος Ζορ, και της ρωσικής Rosneft, μέσω της εξαγοράς μεριδίου 30% στο ίδιο κοίτασμα.

Για Ισραήλ, Κύπρο, Αίγυπτο και Ελλάδα  δημιουργούνται νέες ευκαιρίες αναβάθμισης του ρόλου τους στον γεωπολιτικό χάρτη και, στο πλαίσιο της αξιοποίησής τους, επαναπροσδιορίζουν τις μεταξύ τους σχέσεις μέσω τριμερών επαφών που βρίσκονται σε εξέλιξη, παράλληλα με την πορεία και τα αποτελέσματα των ερευνών για νέα κοιτάσματα.

Ταυτόχρονα και στα τέσσερα κράτη συντελέστηκαν τεκτονικές αλλαγές κατά τα χρόνια από το 2009 και εντεύθεν. Αν η Αίγυπτος γνώρισε την “Αραβική Άνοιξη” και στο Ισραήλ αμφισβητούνται στρατηγικές επιλογές, η Ελλάδα και η Κύπρος γνώρισαν διεθνή οικονομικό έλεγχο.

Το πρόβλημα της Κύπρου ανέκυψε με αφορμή τις Τράπεζες, όμως η “μικρή Ελλάδα” κατάφερε σε σύντομο χρονικό διάστημα να ανακτήσει την εθνική της κυριαρχία.

Στη “Μεγάλη Ελλάδα” ακόμη παλεύουμε με Μνημόνια, μέτρα που δεν έχουν αποτέλεσμα, ανατολίτικες αξιολογήσεις, εκ νέου συζήτηση για νέα Μνημόνια που έρχονται την τελευταία στιγμή για να αποφευχθεί ¨πιστωτικό γεγονός”.

Θα είναι παράξενο να μην συνυπολογισθούν στην εξίσωση των εξελίξεων στην κοινή γεωλογική λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου οι εσωτερικές εξελίξεις στα ενδιαφερόμενα κράτη.

Εκτός των άλλων, πρόκειται και για ένα κατεξοχήν δυναμικό παιχνίδι: τους αρχικούς σχεδιασμούς για την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων Ισραήλ και Κύπρου και της εξαγωγής της παραγωγής τους, ανέτρεψε  η ανακάλυψη του γιγάντιου κοιτάσματος Ζορ στην Αίγυπτο.

Η επαναπροσέγγιση Ισραήλ και Τουρκίας και κυρίως  η επίσπευση της επίλυσης του Κυπριακού, έχουν να κάνουν με την ενεργειακή στρατηγική των πολυεθνικών: Η ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων και η περαιτέρω διερεύνηση της περιοχής προϋποθέτουν, για τις πετρελαϊκές που θα επενδύσουν, επίλυση όλων των ζητημάτων που συνδέονται με την ασφαλέστερη και οικονομικότερη διάθεση στις αγορές των νέων ποσοτήτων φυσικού αερίου.

Η κατεύθυνση και διάθεση της παραγωγής από τα νέα κοιτάσματα και μέσω ποιας διαδρομής είναι αυτό που απασχολεί πρωτίστως την πετρελαϊκή βιομηχανία.

Η αγορά της Ασίας, ήτοι οι ακόρεστες ανάγκες σε Κίνα και Ινδία, ο ενεργειακός τομέας των οποίων έχει μπει σε πορεία σταδιακής αποανθρακοποίησης, είναι η βασική επιλογή των πετρελαϊκών, με πρώτο σταθμό την ελλειμματική –και εξαρτώμενη σε ποσοστό 50% από τη Ρωσία– αγορά της Τουρκίας.

Η σημερινή παραγωγή φυσικού αερίου στην περιοχή της ΝΑ Ευρώπης και τα βεβαιωμένα μέχρι σήμερα αποθέματα δεν επιτρέπουν ασφαλή επιλογή διαδρομής για την έξοδο του φυσικού αερίου. Το τοπίο αναμένεται να ξεκαθαρίσει περισσότερο μέσα στο 2017, καθώς έχουν προγραμματιστεί νέες γεωτρήσεις σε Κύπρο και Αίγυπτο.

Υπό παραγωγή και εκμετάλλευση βρίσκεται σήμερα το κοίτασμα του Ταμάρ στο Ισραήλ, δυναμικότητας 10 τρισ. κυβικών ποδιών, το οποίο προορίζεται για την κάλυψη των αναγκών της εγχώριας αγοράς. Το κοίτασμα Ζορ, δυναμικότητας 30 τρισ. κυβικών ποδιών, θα καλύψει τις ανάγκες σε αέριο της Αιγύπτου. Το κοίτασμα της Αφροδίτης στην Κύπρο, δυναμικότητας 7 τρισ. κυβικών ποδιών, δεν μπορεί να στηρίξει από μόνο του το σχέδιο της Κυπριακής Δημοκρατίας για κατασκευή τερματικού σταθμού LNG και εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου, γι’ αυτό και η κοινοπραξία που το ελέγχει βλέπει ως κύρια κατεύθυνση την Αίγυπτο και τον τερματικό σταθμό υγροποίησης Ιτκού.

Η από κοινού έξοδος της παραγωγής του Λεβιάθαν, δυναμικότητας 16 τρισ. κυβικών ποδών αερίου, και της Αφροδίτης, που είναι τα μόνα κοιτάσματα που προορίζονται προς το παρόν για εξαγωγή μέσω του ελληνικού ενδιαφέροντος αγωγού East Mead (Iσραήλ, Κύπρος, Ελλάδα) στην αγορά της Ευρώπης, είναι μία από τις λύσεις που εξετάζει το Ισραήλ. Τ

Η Ε.Ε. έχει εντάξει το έργο στα χρηματοδοτούμενα Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος, βλέποντας την περιοχή της ΝΑ Μεσογείου ως μια εναλλακτική για τον περιορισμό της εξάρτησής της από τη Ρωσία, η οποία καλύπτει το 42% των αναγκών της σε φυσικό αέριο.

Σε μια τέτοια περίπτωση η Ελλάδα θα παίξει αναβαθμισμένο ρόλο στην περιοχή, που σε συνδυασμό και με την υλοποίηση του αγωγού TAP και του IGB (διασύνδεση με Βουλγαρία), αλλά και του σχεδίου για νέο τερματικό σταθμό LNG στην Αλεξανδρούπολη, μπορεί να τη φέρει κοντά στο να αποτελέσει ενεργειακό κόμβο.

Πλούσια η ελληνική ΑΟΖ

Η ανακάλυψη μεγάλων κοιτασμάτων στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου οφείλεται στις νέες τεχνολογίες που έχουν καταστήσει συμφέρουσες τις επενδύσεις σε μεγάλα βάθη, οι οποίες μερικά χρόνια πριν ήταν απαγορευτικές. Οι επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες προκάλεσαν την «επανάσταση» του shale gas στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη μετατροπή τους από καθαρό εισαγωγέα σε εξαγωγική χώρα φυσικού αερίου.

Η επόμενη «επανάσταση» στην ενέργεια, σύμφωνα με τους γεωλόγους, θα έρθει από τους «υδρίτες» ή  παγωμένο φυσικό αέριο. Στην ανάπτυξη της τεχνολογίας για την αξιοποίηση αποθεμάτων υδριτών έχει επενδύσει η Ιαπωνία και πάνω σε αυτήν δουλεύουν ήδη η BP και η Rosneft σε κοιτάσματα της Ανταρκτικής. Η περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, με βάση τις γεωλογικές έρευνες, κρύβει σημαντικά αποθέματα υδριτών στα οποία στοχεύει η παγκόσμια πετρελαϊκή βιομηχανία και τα οποία στους κόλπους της αποκαλούνται «κοιτάσματα της επόμενης εικοσαετίας».

Oι υδρίτες φυσικού αερίου είναι συνήθως μόρια μεθανίου εγκλωβισμένα μέσα σε μια κρυσταλλική δομή που μοιάζει με αυτή του πάγου. Σε κανονικές συνθήκες ένα κυβικό μέτρο υδρίτη, όταν το φέρεις στην επιφάνεια, γίνεται 67 κυβικά μέτρα, δηλαδή από μέγεθος ενός γραφείου αποκτά μέγεθος διαμερίσματος.

Τα υψηλότερα μάλιστα αποθέματα στην περιοχή, βάσει συστηματικών χαρτογραφήσεων διεθνών ινστιτούτων, βρίσκονται στην ΑΟΖ της Ελλάδος και συγκεκριμένα στην περιοχή που εκτείνεται από το Καστελόριζο και τη Ρόδο μέχρι την Κύπρο.

Το διεθνές παίγνιο

Οι μεγαλύτεροι πετρελαϊκοί  έχουν πάρει θέση και είναι έτοιμοι να προχωρήσουν σε επενδύσεις εκατοντάδων δισ. δολαρίων, χρηματοδοτούμενες από τα μεγαλύτερα τραπεζικά ιδρύματα διεθνώς, ενώ οι παγκόσμιοι γεωπολιτικοί παίκτες βρίσκονται σε εγρήγορση για να μεγιστοποιήσουν και τα “παράπλευρα” οφέλη τους.

Έχοντας τα προαναφερθέντα κατά νου αντιλαμβανόμαστε καλύτερα γιατί:

-Η Τουρκία αμφισβητεί συστηματικά την υφαλοκρηπίδα του Καστελόριζου, χωρίς την ύπαρξη του οποίου η ΑΟΖ μοιράζεται τελείως διαφορετικά.

-Το Κυπριακό βαίνει προς επίλυση, καθώς γίνονται συστηματικές προσπάθειες να τελειώσουν όλες οι “εκκρεμότητες” και η όλη περιοχή να μετατραπεί σε χώρο συστηματικής άντλησης με λυμένα τα εθνικά, γεωστρατηγικά και γεωπολιτικά θέματα.

– Η Ελλάδα θα χρησιμοποιήσει την όλη κατάσταση για να εξέλθει στις αγορές, οι οποίες προφανώς και θα δανείσουν μια χώρα με τόσες προοπτικές να καταστεί ενεργειακός κόμβος. Το εύλογο ερώτημα είναι αν “τεχνητά” δημιουργήθηκε η κρίση το 2009-2010 (η οποία και παραμένει άλυτη) προκειμένου η Ελλάδα αν εισέλθει στις διαπραγματεύσεις από θέση ανίσχυρη.

Κάποια κομμάτια του παζλ ενώνονται και διαφορετικά μεταξύ τους γεγονότα, δείχνουν να έχουν μία λογική συνέχεια αν κανείς τα αναλύσει ξεκινώντας από τα κοιτάσματα και τις πολυεθνικές.

Αυτό που δεν πρέπει να μας διαφεύγει είναι ο δυναμικός χαρακτήρας του συνολικού παιγνίου.

Η εκλογή Τραμπ για παράδειγμα, λειτουργεί υπέρ της επίσπευσης των διαδικασιών για την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων.

Για αυτό ίσως το Κυπριακό μπήκε σε φάση άμεσης επίλυσης. Με κατάθεση χαρτών και κινητοποίηση όλων των διεθνών παικτών (ΕΕ, Βρετανία) στην όλη διαδικασία.