Έχοντας συμμετάσχει και συντονίσει σαν IEECP μεγάλο αριθμό Ευρωπαϊκών έργων στον τομέα της ενεργειακής εξοικονόμησης

Του Βλάση Οικονόμου* (πηγή)

και όντας μέλη της ομάδας που ελέγχει και αποτιμά για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τις προτεινόμενες δράσεις των Εθνικών Σχεδίων για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), καθώς και τα σχέδια συμμόρφωσης με την Οδηγία της Ευρωπαϊκής Εξοικονόμησης, στο υπάρχων ΕΣΕΚ θεωρούμε ότι πολλά σημεία χρίζουν περαιτέρω επεξεργασίας και διευκρίνησης.

Αρχικά, θεωρούμε ότι τα περισσότερα σχόλια που παρουσιάζονται στη διαβούλευση σχετικά με τον φιλόδοξο στόχο της απολιγνιτοποίησης το 2028 είναι σε σωστή βάση, καθώς ο στόχος αυτός δε φαίνεται ρεαλιστικός δεδομένου και ότι οι λιγνιτικές μονάδες που αποσύρονται είναι αυτές που ουτως ή άλλως θα σταματούσαν ενώ η Πτολεμαϊδα 5 προχωράει κανονικά (βλ. Και το σχετικό άρθρο του Κου Δούκα, βλ. https://energypress.gr/news/poy-pashei-ethniko-shedio-gia-tin-energeia).

Το βασικό πρόβλημα στο στόχο αυτόν (και στους άλλους επιμέρους στόχους όπως η ενεργειακή αποδοτικότητα ή οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας) ειναι η ασάφεια στην εξεύρεση της χρηματοδότησης (για 44 δις Ευρώ), η οποία ανατίθεται γενικώς σε επενδυτές και στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ίσως μη λαμβάνοντας υπόψιν ότι η Ελλάδα ενδεχομένως να έχει χαμηλή σειρά προτεραιότητας στις επενδύσεις της ΕΤΠ, δεδομένου ότι στα σχέδια απολιγνιτοποίησης προηγούνται οι βασικοί «παίχτες» όπως π.χ. η Πολωνία, όπως εκδηλώθηκε και στη προηγούμενη σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών για το Κλίμα (UNFCCC) στο Katowice). Δεδομένου επίσης ότι και το τελευταίο διήμερο με την παρουσίαση του Green Deal από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, χώρες όπως η Πολωνία εμφάνισαν σκληρή στάση, σημαίνει ότι οι προτεραιότητες χρηματοδότησης θα ειναι προς τα εκεί. Επομένως προκειμένου το κομμάτι της χρηματοδότησης στην ενεργειακή μετάβαση να μην είναι τόσο ασαφές, θα ήταν προτιμότερο να παρουσιαστεί συγκεκριμένος οδικός χάρτης που να μπορεί να πείθει και τους εν δυνάμει επενδυτές.

Επιπλέον, όσον αφορά το στόχο της Ενεργειακής Απόδοσης, επισημαίνονται τα ακόλουθα.

Πρώτον, Ο υπολογισμός του στόχου ενεργειακής απόδοσης στην τελική κατανάλωση ενέργειας κατά ποσοστό τουλάχιστον 38% σε σχέση με την πρόβλεψη κατανάλωσης τελικής ενέργειας μέχρι το έτος 2030 θεωρείται αρκετά φιλόδοξη και πάνω από τους μέσους στόχους των ΕΕ μελών. Λαμβάνοντας υπόψιν την μειούμενη τελική κατανάλωση στα χρόνια της κρίσης (όπου η μείωση της τελικής κατανάλωσης ενέργειας στο παρόν ΕΣΕΚ ειναι βελτιωμένη κατά 3.6-4.7% σε σχέση με το αρχικό ΕΣΕΚ) και την ελάχιστη επένδυση ενεργειακής αναβάθμισης σε όλους τους τομείς (δεδομένης της σχετικής έλλειψης χρηματοδοτικών εργαλείων), η αύξηση του στόχου χωρίς να υπάρχουν ρεαλιστικές χρηματοδοτήσεις μπορεί να δημιουργήσει παραπάνω στρεβλώσεις και αδυναμία επίτευξής του.

Δεύτερον, η βασική πολιτική που ακολουθείται ειναι τα καθεστώτα επιβολής στους παρόχους ενέργειας, η οποία περνάει στη δεύτερη φάση εφαρμογής έχοντας κλείσει μια τριετία. Με βάση το ΕΣΕΚ και σε αντίθεση με όλες τις χώρες που υπάρχουν αυτά τα καθεστώτα, η Ελλάδα δεν παρουσίασε κάποιο χρηματοδοτικό εργαλείο την πρώτη τριετία, ώστε να δοθούν κίνητρα στους παρόχους, αφήνοντας την δημιουργία του Ταμείου Ενεργειακής Απόδοσης στο μέλλον. Χρονικά, αυτό σημαίνει ότι στην επόμενη διετία τουλάχιστον δε θα υπάρχει άμεση ή έμμεση χρηματοδότηση (μέχρις ότου γίνουν τα πρώτα βήματα δημιουργίας ενός τέτοιου Ταμείου), ενώ οι πάροχοι θα έχουν αυξημένους στόχους απόδοσης να επιτύχουν. Μέχρι στιγμής, την πρώτη τριετία προέβησαν σε μέτρα μηδενικού κόστους, κυρίως δράσεις ενημέρωσης στους τελικούς καταναλωτές, όπου υπάρχουν αρκετά ερωτήματα σχετικά με την πραγματική τους αποτελεσματικότητα. Εφόσον οι στόχοι είναι αυξανόμενοι, θα υπάρχει τάση προς τεχνικά μέτρα αυξημένου κόστους, όπου χωρίς τη χρηματοδότηση (όπως γίνεται παντού) το σχήμα θα παρουσιάσει προβλήματα.

Τρίτον, ένα βασικό πρόβλημα και αγκύλωση στις πολιτικές αυτές είναι οι εμμονές με εργαλεία τα οποία αποδείχτηκαν πανάκριβα όσον αφορά την αποδοτικότητα, όπως πχ το Εξοικονόμηση Κατ’ Οίκον, λόγω κυρίως του σχεδιασμού τους. Η μετάβαση λοιπόν από δημόσια χρηματοδότηση (μέσω ακριβών προγραμμάτων) και αντίστοιχων Ταμείων (τα οποία δεν παρουσιάζουν στο ΕΣΕΚ ποια θα είναι η πηγή χρηματοδότησής τους ρεαλιστικά) στην ιδιωτική χρηματοδότηση (μέσω των καινοτόμων χρηματοδοτήσεων από τρίτα μέρη, συμβάσεις ενεργειακής απόδοσης κλπ – τα οποία στην Ελλάδα ακόμα ειναι σε νηπιακή μορφή), αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα φερεγγυότητας της επίτευξης του στόχου. Στο ίδιο μήκος κύματος είναι και η πρόσφατη εξαγγελία για φοροαπαλλαγή σε επεμβάσεις ενεργειακής εξοικονόμησης στα κτίρια, η οποία τελικά δεν θα συμπεριλαμβάνει τα υλικά (με κόστος περίπου 80% της αξίας μιας εργασίας) παρά μόνο το κόστος εργασίας (με τα αντίστοιχα ρίσκα εφαρμογής και ενδιαφέροντος από τους καταναλωτές).

Ένα τέταρτο και τελευταίο επίσης θέμα είναι ότι οι φιλόδοξοι στόχοι, αν και θεμιτοί, ουσιαστικά δεν έχουν συμπεριλάβει και ένα πολύ μεγάλο μέρος δράσεων που ήδη γίνονται (από το 2014 όπου και υπολογίζεται ο στόχος) και λόγω αδυναμίας θεσμικού πλαισίου δεν προσμετρώνται. Για παράδειγμα, σε δράσεις ΕΣΠΑ ή Αναπτυξιακού νόμου ή αγροτικών προγραμμάτων όπου πραγματοποιούνται επενδύσεις εξοικονόμησης ενέργειας, τα αποτελέσματα αυτά δε προσμετρώνται στον εθνικό στόχο. Αντίστοιχα, ενώ το ΕΣΕΚ ορίζει σα στόχο τις αναβαθμίσεις στα κτίρια των Υπουργείων, εξαιρεί τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, οι οποίοι έχουν και το μεγαλύτερο αριθμό ενεργοβόρων κτιρίων και υποδομών (π.χ. κολυμβητηρίων, σχολείων κλπ) και οι οποίοι λόγω και της ευκολότερης σχετικά χρηματοδότησης που μπορούν να επιτύχουν (μέσω εθνικών ή περιφερειακών πόρων) θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στον στόχο αντίστοιχα.

Το γενικότερο σχόλιο λοιπόν στο υπάρχων ΕΣΕΚ (και συγκρίνοντάς το με τα βελτιωμένα ΕΣΕΚ άλλων Κρατών Μελών) είναι ότι παρά τους φιλόδοξους στόχους, δεν δείχνει πως θα γίνει η ενδιάμεση μετάβαση προς την επίτευξή τους, πώς θα χρηματοδοτηθούν με σαφήνεια και ποια εναλλακτικά μέτρα υπάρχουν σε περίπτωση απόκλισης από τους στόχους. Είναι σίγουρα χρήσιμο προκειμένου να υπάρχει και συναίνεση να ληφθούν σοβαρά υπόψιν τα σχόλια που στέλνουν οι φορείς στη διαβούλευση, να γίνει σύγκριση με την Ευρωπαϊκή εμπειρία στα αναθεωρημένα ΕΣΕΚ και να μην δοθούν υποσχέσεις οι οποίες έχουν και ψηλό ρίσκο υλοποίησης και δεσμεύσουν πόρους σε δράσεις που μπορεί να μην είναι υψηλής αποτελεσματικότητας.

*Ο κ. Βλάσης Οικονόμου είναι Διευθυντής στο Institute for European Energy and Climate Policy, the Netherlands