Γράφει ο Σπαρτιάτης

Η επέτειος της εκλογής του Αντώνη Σαμαρά στην προεδρία της ΝΔ, στην κοινή συνείδηση την έχουμε συνδέσει κυρίως με παραταξιακά νοήματα. Την πρώτη εκλογή αρχηγού από τη βάση, την επικράτηση ενός υποψηφίου που δεν ήταν από τζάκι κοκ. Η σημασία όμως του γεγονότος που συνέβη σαν σήμερα είναι πολύ μεγαλύτερη για το πολιτικό σύστημα συνολικά σε σχέση με την κεντροδεξιά παράταξη μεμονωμένα.

Το 2009 η Κεντροδεξιά είχε υποστεί μια μεγάλη εκλογική ήττα από το τότε κραταιό ΠΑΣΟΚ και παράλληλα είχε σταθερό ανταγωνισμό από το Γιώργο Καρατζαφέρη στα δεξιά της. Ο Αντώνης Σαμαράς εξελέγη στην ηγεσία της παράταξης φερόμενος ως εκπρόσωπος της “λαϊκής Δεξιάς”. Η έννοια αυτή αποδιδόταν με πολλές ερμηνείες, και ήταν εν πολλοίς παρεξηγημένη. Από μέρος όσων την πρόβαλαν γινόταν αντιληπτή ως μια μορφή “πατριωτικού ΠΑΣΟΚ”, δηλαδή ενός συνδυασμού των σοσιαλδημοκρατικών αντιλήψεων για την οικονομία με τις παραδοσιακές θέσεις της Κεντροδεξιάς σε θέματα κοινωνικά, εθνικά κοκ. Υπήρχαν άλλοι που την αντιλαμβάνονταν ως ένα είδος “κοινωνικού φιλελευθερισμού”, δηλαδή μιας φιλελεύθερης αντίληψης που αντιμετώπιζε την οικονομία με πιο ήπιο τρόπο, δεχόμενη εντονότερη κρατική παρέμβαση σε σχέση με τον κλασικό φιλελευθερισμό. Υπήρχαν και αρκετοί που την αντιλαμβάνονταν ως ένα είδος τυφλού συντηρητισμού που αρνείται την επαφή με την πραγματικότητα.

Σε κάθε περίπτωση, η βάση υποστήριξης του Αντώνη Σαμαρά το 2009 ήταν ξεκάθαρα πολυτασική, αποτελούμενη από γνήσιους δεξιούς έως “καραμανλικούς” με σοσιαλίζουσες και κεντρώες τάσεις. Η πολυσυλλεκτικότητα αυτή αποτελούσε την αντίδραση της βάσης της Κεντροδεξιάς στο διπλό ανταγωνισμό που αντιμετώπιζε από τα δεξιά και τα αριστερά της.

Η οικονομική κρίση των επομένων ετών και τα θέματα στα οποία κλήθηκε η παράταξη να απαντήσει, όπως η παραμονή στην ΕΕ, η οικονομία και η λαθρομετανάστευση, οδήγησαν σε μια βίαιη αναπροσαρμογή της ταυτότητάς της, αλλά και της εικόνας του Αντώνη Σαμαρά. Ευρισκόμενος ακόμα σε θέση αντιπολίτευσης κλήθηκε να πάρει αποφάσεις αντίθετες με τα πολιτικά και εκλογικά συμφέροντα της παράταξης, και να συμπράξει σε μια σκληρή πολιτική που έβρισκε αντίθετο το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας.

Ο ακρωτηριασμός που ακολούθησε και αποτυπώθηκε στις πρώτες εκλογές του 2012 ήταν αναπόφευκτος. Ένα μεγάλο μέρος της εκλογικής βάσης εγκατέλειψε την παράταξη, είτε εμφορούμενο από το πνεύμα “αντίστασης” και “αντιμνημονιακού ψεκασμού” που επικρατούσε εκείνη την περίοδο, είτε αντιδρώντας στις σκληρές οικονομικές πολιτικές.

Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και υπό αυτές τις δύσκολες συνθήκες ο Αντώνης Σαμαράς πιστώνεται δύο πράγματα. Το πρώτο, ότι σε ένα πολιτικό σύστημα που κατέρρεε κατάφερε να διατηρήσει την πρώτη θέση και να κρατήσει την παράταξη όρθια, σε αντίθεση με το μέχρι τότε δεύτερο μεγάλο κόμμα που κατέρρευσε. Το δεύτερο, ότι ακόμα και σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες κατάφερε ένα άνοιγμα στα δεξιά, που εκφράστηκε με τη μετακίνηση στελεχών και βάσης του πρώην ΛΑΟΣ, που όπως αποδείχθηκε δεν ήταν ευκαιριακή αλλά διαρκής.

Το γεγονός ότι κατάφερε να διατηρήσει την πρώτη θέση ήταν αυτό που τελικά απέτρεψε και την κατάρρευση της παράταξης, αφού της έδωσε τη δυνατότητα να ανακάμψει στις δεύτερες εκλογές του 2012 και να επανέλθει σε ποσοστά κυβερνησιμότητας. Η ανάκαμψη σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην προσέγγιση τόσο του κεντρώου χώρου, όσο και του χώρου δεξιότερα της Κεντροδεξιάς. Ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ ψήφισαν πρώτη φορά ΝΔ, ενώ παραδοσιακοί δεξιοί που στις πρώτες εκλογές απείχαν ή ψήφισαν άλλα κόμματα επέστρεψαν. Ήταν μια σύμπραξη που φαινόταν ευκαιριακή, αποκλειστικά για να κλείσει το δρόμο του Τσίπρα προς την εξουσία. Όπως αποδείχθηκε δεν ήταν.

Έτσι λοιπόν, το 2012 ο χαρακτήρας της παράταξης είχε αλλάξει ριζικά σε σχέση με το 2009. Είχε απαλλαγεί από ένα μεγάλο μέρος της βάσης της που έμενε κολλημένο στα της προηγούμενης περιόδου και δε μπορούσε να ακολουθήσει στις απαιτήσεις της εποχής, και παράλληλα έκανε μια αμφίπλευρη διεύρυνση για να καλύψει το κενό. Έτσι, μια Κεντροδεξιά που το 2009 ήταν ισχυρότερη μεν, αλλά ακρωτηριασμένη και σε αναζήτηση ταυτότητας, βρέθηκε το 2012 να έχει προσεγγίσει σοβαρούς ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ και του ΛΑΟΣ, και να είναι αντιμέτωπη με το στοίχημα της ενσωμάτωσής τους. Ένα στοίχημα που το 2015 αποδείχθηκε ότι το κέρδισε, καθώς παρά την ήττα στις εκλογές διατήρησε σχεδόν ακέραιες τις δυνάμεις της.

Η διακυβέρνηση που ακολούθησε δεν ήταν εύκολη. Εκτός από τη δύσκολη πραγματική κατάσταση που έπρεπε να αντιμετωπίσει, με την οικονομία που κατέρρεε, την παραμονή στην ΕΕ κοκ, υπήρχε μια συγκυβέρνηση που ειδικά τον πρώτο χρόνο, που συμμετείχε και ο Φώτης Κουβέλης, η συνεννόηση ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Δε χρειάζεται λεπτομερής αναφορά όσων έγιναν τότε. Το βασικό είναι ότι κινήθηκε πάνω σε συγκεκριμένους σταθερούς άξονες: Παραμονή στην ΕΕ και στο δυτικό κόσμο, αποκατάσταση δημοσιονομικής ισορροπίας, νόμος και τάξη, σκληρή γραμμή κατά της λαθρομετανάστευσης. Και για τις επιλογές του αυτές ο Σαμαράς καταγράφηκε στην ιστορία ως ο πρωθυπουργός που επανέφερε σε εφαρμογή πολιτικές που μέχρι τότε κανείς δεν άγγιζε γιατί θεωρούνταν «υπερβολικά δεξιές».

Το 2015 η Κεντροδεξιά που άφησε ο Αντώνης Σαμαράς δεν είχε καμία σχέση με το 2009. Πολλοί τότε περίμεναν ότι θα ακολουθούσε μια λαϊκίστικη πολιτική και θα την οδηγούσε σε απομόνωση. Αντί αυτού, με τις επιλογές που έκανε και την πολιτική που ακολούθησε συσπείρωσε γύρω από αυτόν και την παράταξη όλες τις σοβαρές δυνάμεις του πολιτικού συστήματος, και έφτιαξε ένα σταθερό πόλο. Με τα σωστά και τα λάθη του, ο Σαμαράς κατόρθωσε να κοινωνήσει μεγάλο μέρος των ιδεολογικών και πολιτικών επιλογών της Κεντροδεξιάς σε μέρος του πολιτικού συστήματος που μέχρι τότε τις απέφευγε. Μεγάλο μέρος του κέντρου, που μέχρι το 2009 αντιμετώπιζε τη δημόσια τάξη ως έννοια σχεδόν φασιστική, το 2015 την είχε αποδεχθεί ως αναγκαία. Ομοίως για την ανάγκη αντιμετώπισης της λαθρομετανάστευσης, για τις μεταρρυθμίσεις στο κράτος, για την ενδυνάμωση των διπλωματικών σχέσεων με το Ισραήλ κοκ.

Το 2015 η Κεντροδεξιά, εκτός από μεγάλο μέρος της παλιάς παραδοσιακής της βάσης, περιελάμβανε και πρώην στελέχη και ψηφοφόρους από τη ΔΗΜΑΡ μέχρι τους ΑΝΕΛ, που για να ενταχθούν σε αυτή αποδέχθηκαν ή ανέχθηκαν πολιτικές που μέχρι πρόσφατα αποκήρυσσαν. Ο Αντώνης Σαμαράς με τις πολιτικές του επιλογές και τον τρόπο που κυβέρνησε τη χώρα όχι μόνο δεν απομόνωσε την Κεντροδεξιά, αλλά ανάγκασε μεγάλο μέρος του πολιτικού συστήματος να αποδεχθεί τις ιδέες και τις πολιτικές της και είτε να τις ενσωματώσει είτε να ενσωματωθεί σε αυτή.

Για την πορεία του που ανωτέρω περιγράφεται, αλλά και για πολλά άλλα που δε μπορούν να χωρέσουν σε ένα απλό κείμενο, ο Αντώνης Σαμαράς εν έτει 2020 έχει πετύχει να θεωρείται ένα τεράστιο ιστορικό κεφάλαιο για την ελληνική Κεντροδεξιά. Ήταν ο πρώτος αρχηγός μετά από δεκαετίες που τόλμησε όχι απλά να μιλήσει για τις αξίες και τις ιδέες της, αλλά και να τις εφαρμόσει και δια της εφαρμογής να πείσει για την ορθότητά της. Να πείσει όχι μόνο εντός, αλλά και εκτός της παράταξης. Κι αν σήμερα πολλές από τις πολιτικές αυτές εφαρμόζονται εύκολα, είναι επειδή χάρη σε αυτόν έσπασε το ταμπού που τις απαγόρευε. Και αν σήμερα η παράταξη έχει απλωθεί ακόμα περισσότερο στο κέντρο και στα δεξιά της και είναι ακόμα μεγαλύτερη απ’ όσο την άφησε, είναι επειδή εκείνος έθεσε τις βάσεις για αυτό. Τόσο για την αποδοχή των επιλογών της, όσο και για την προσέγγιση των υπολοίπων.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης οφείλει πολλά στη σημερινή επέτειο. Γιατί, στο τέλος-τέλος, αν το αποτέλεσμα στις 29.11.2009 ήταν διαφορετικό, ούτε ο ίδιος θα ήταν πρωθυπουργός σήμερα.

lastpoint