Η θεωρία του πατέρα της Ψυχανάλυσης, Sigmund Freud για το Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα βασίστηκε στον μύθο του Οιδίποδα. Όπως είναι γνωστό, ο Οιδίποδας στην προσπάθειά του να αποφύγει τον χρησμό, διαπράττει διπλό έγκλημα, σκοτώνει εν αγνοία του τον πατέρα του και παντρεύεται την μητέρα του Ιοκάστη.

Σύμφωνα με τον Freud, το σύμπλεγμα αποτελείται από μία σειρά ασυνείδητων- απωθημένων ιδεών και συναισθημάτων που σχετίζονται κυρίως με την επιθυμία της απόκτησης του γονιού του αντίθετου φύλου. Η ανάγκη αυτή είναι μάλιστα τόσο έντονη που κυριαρχούν σκέψεις εξόντωσης του γονέα του ίδιου φύλου. Η έναρξή του εντοπίζεται στο δεύτερο έτος ενώ κορυφώνεται στο έκτο.

Αυτό το στάδιο ονομάστηκε «φαλλικό» από τον Freud. Τα πρώτα συμπτώματα παρατηρούνται με το παιδί να έρχεται αντιμέτωπο με προ- σεξουαλικά ερεθίσματα. Ξεκινάει λοιπόν η διαδικασία αναγνώρισης της ταυτότητας και της διαφοροποίησης μεταξύ των δύο φύλων. Ως ψυχοσυναισθηματική αναπτυξιακή διεργασία θεωρείται πολύ σημαντική και χρήσιμη ως προς την εκμάθηση των περιορισμών και των απαγορεύσεων της ικανοποίησης όλων των επιθυμιών.

Ο Freud ορίζει ότι το μικρό αγόρι επιθυμεί να διεκδικήσει την αποκλειστικότητα της μητέρας, αισθανόμενο ενόχληση από την παρουσία του πατέρα, Ταυτόχρονα μεταμορφώνει την έλξη του προς την μητέρα σε μια προστασία για αυτήν όλο και πιο αρρενωπή ως την αντρική ηλικία.

Η διεκδίκηση αυτή μπορεί να έχει συμπτώματα όπως επιθετικότητα, αντιζηλία, ανταγωνισμό ή ενοχικές αντιδράσεις. Ένα αγόρι για παράδειγμα μπορεί να ενοχληθεί από την εκδήλωση αγάπης απέναντι στη μητέρα ενώ να αισθάνεται ευχαρίστηση όταν ο πατέρας δεν είναι παρών. Η θεωρία αυτή ενδυναμώνεται από διάφορες συμπεριφορές όπως το να πάει ένα παιδί να κοιμηθεί ανάμεσα στους δύο γονείς κάτι που συναντάται αρκετά συχνά σε αυτές τις ηλικίες.

Όταν το παιδί αντιλαμβάνεται ότι δεν μπορεί να έχει αποκλειστικότητα με την μητέρα το Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα καταρρέει. Ακολουθεί η αποδοχή ότι το μικρό αγοράκι θα βρει κάποια άλλη γυναίκα και προκειμένου να επιτευχθεί αυτό μιμείται τον πατέρα του, ταυτιζόμενος με αυτόν. Τα συναισθήματα της ντροπής και το άγχος του ευνουχισμού οδηγεί το αγόρι στο να επιλέξει ως πρότυπο τον γονέα του αντίθετου φύλου.

Πολλά μπορούν να χαλάσουν την ομαλή εξέλιξη στο Οιδιπόδειο του αγοριού.  Κάποιοι πατεράδες ανταγωνίζονται τους γιούς τους, ενώ  κάποιες μητέρες για τους δικούς τους λόγους “αιχμαλωτίζουν” το αγόρι με την αγάπη τους κρατώντας το προσανατολισμένο και αγκιστρωμένο επάνω τους μια ζωή.

Η επιτυχής επίλυση είναι το κλειδί των σεξουαλικών ρόλων και ταυτότητας. Ο Freud θεωρεί ότι το Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα ασκεί σαφή επιρροή στην επιλογή συντρόφων ενώ εμφανίζεται μία επανάληψη των παιδικών βιωμάτων. Αν υπάρχει μία υγιής σχέση ανάμεσα στη μητέρα και το αγόρι τότε ως ενήλικας ο δεύτερος θα αναζητήσει μία αντίστοιχη σχέση με την σύντροφο της επιλογής του. Σε περιπτώσεις που θα υπάρξει τραυματική εμπειρία, είναι πιθανό να γίνει η επιλογή ενός διαφορετικού προτύπου από τον γονέα.

Φτάνουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι σε ένα μεγάλο ποσοστό ένας άντρας θα επιλέξει μία γυναίκα που ταυτίζεται σε πολλά σημεία με τον τρόπο που μεγάλωσε και τις αντιλήψεις που ανέπτυξε απέναντι στην μητέρα και τον πατέρα του καθώς και την μεταξύ τους σχέση.