Του Γεωργίου Βλάχου (MSc in Data Analysis in Global Politics), Διοικητικού & Πολιτικού Επιστήμονα-Οικονομολόγου, Ανώτερου Αξιωματικού ΠΝ σε εφεδρεία, Συμβούλου Οργανισμών, Μέλους του Ελληνικού Ινστιτούτου Εσωτερικών Ελεγκτών, Ιδιώτη Εμπειρογνώμονα ΑΣΕΠ

Με αφορμή τα αποτελέσματα του 6ου Ειδικού Συμβουλίου Κορυφής της Ε.Ε. την 6-3-2025 και την κεφαλαιώδους σημασίας απόφαση για τη χάραξη οδικού χάρτη νέας αμυντικής αρχιτεκτονικής προς τη στρατηγική αυτονομία και την ενίσχυση της συλλογικής ασφάλειας της Ευρώπης (REARM Europe), στην οποία συνέβαλε αποφασιστικά η Ελλάδα, αναδημοσιεύεται στα Ελληνικά απόλυτα σχετικό άρθρο του συγγραφέα σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό το 2022, μερικώς επικαιροποιημένο, με τίτλο «Defense Policy as a Pillar of Cohesion and Sovereignty of the EU in the Global Environment». Μπορείτε να το αναγνώσετε και στην Αγγλική γλώσσα στο link https://www.sciencepublishinggroup.com/article/10.11648/j.ijes.20220601.11

Περίληψη

Κατά την τρέχουσα χρονική περίοδο, στην Ε.Ε. πραγματοποιούνται ουσιώδεις πολιτικές μεταβολές και υφίστανται ιδιαίτερες εξωτερικές προκλήσεις, που προκαλούνται από γενικότερες γεωπολιτικές αναδιατάξεις κυρίως λόγω της στροφής του ενδιαφέροντος των ΗΠΑ προς τη Νοτιοανατολική Ασία. Η αντιμετώπιση των ζητημάτων  αυτών επιβάλλει την δόμηση ενός, πολιτικοοικονομικά και στρατιωτικά, συνεκτικού και βιώσιμου διευρωπαϊκού ιστού, που θα παρέχει αλληλεγγύη και πρωτίστως ασφάλεια στους Ευρωπαίους πολίτες. Ως αποφασιστικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση εκτιμάται η εγκαθίδρυση ενός μόνιμου και αποτελεσματικότερου αμυντικού μηχανισμού που δεν θα υποβαθμίζει το κύρος και τον ρόλο του ΝΑΤΟ. Επιπλέον και λαμβάνοντας υπόψη ότι η Ε.Ε. λειτουργεί, επί της ουσίας, ως διακυβερνητικός και όχι ως υπερεθνικός οργανισμός, προτάσσεται το μοντέλο της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης ως εργαλείο βιωσιμότητας της Ε.Ε., δια της επίκλησης της πρόσφατης «ελληνο-γαλλικής συμφωνίας στρατηγικής εταιρικής σχέσης για τη συνεργασία στην άμυνα και στην ασφάλεια», (Strategic Partnership for Cooperation in Defense and Security” between Greece and France).

Εισαγωγή

Στο άρθρο αυτό ερευνάται συνοπτικά η θέση της Ε.Ε. στο σύγχρονο παγκόσμιο περιβάλλον και αναδεικνύεται η αναγκαιότητα μετατροπής της σε έναν αποτελεσματικότερο διεθνή δρώντα για τη διατήρηση της βιωσιμότητάς της, καθώς το σχέδιο και η διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης βρίσκεται σε μία κρισιμότατη καμπή λόγω εσωτερικών και εξωτερικών πιέσεων που ασκούνται στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

 Αναδιατάξεις ισορροπιών, πανδημία του covid-19, αναταράξεις στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα, παγκόσμια ενεργειακή κρίση και πιθανή ύφεση, αβεβαιότητα για τα μελλούμενα σε σχέση με τις εξελίξεις στη μετά-BREXIT εποχή,  κ.ά.,  είναι παράγοντες που επηρεάζουν τόσο την ήπια-κανονιστική όσο την αυστηρή/ανελαστική-οικονομική & πολιτική ισχύ της Ε.Ε., που βρίσκεται σε ανταγωνισμό με διαχρονικά ισχυρές, αλλά και αναδυόμενες δυνάμεις. Στην βάση αυτή, το καίριο ζήτημα για τις ηγετικές ομάδες στην Ευρώπη είναι η δυνατότητα μετατροπής της Ε.Ε. σ΄ έναν ισχυρότερο-αποτελεσματικότερο δρώντα. «Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε ιστορική καμπή και, όπως και σε άλλες τέτοιες ιστορικές περιόδους, η ανάγκη για μια νέα συνολική ισορροπία είναι προφανής. Οριακές, μικρές κινήσεις, διάφανες ή “λαθραίες”, μπορεί να ανταποκριθύν κάπως στη μια ή την άλλη κρίση, δεν αρκούν όμως (…). Μια καινούργια “μεγάλη συμφωνία”, ένα “σύμφωνο” που θα οδηγήσει σε μια γενναία επανεξέταση του status quo σε όλους τους τομείς πολιτικής θεωρείται όχι απλώς ευκταίο, αλλά απαραίτητο» (Mitsos & Katsikas 2021: 157-158).

Τα συμπεράσματα της έρευνας είναι σπουδαία: πιστοποιείται η συνθετότητα και πολυπλοκότητα των γεγονότων στον εξεταζόμενο χώρο και, απαραίτητα, η χρησιμότητα ανάληψης κοινών πολιτικών πρωτοβουλιών, από τα κράτη-μέλη, για την ενδυνάμωση της αμυντικής θωράκισης  της Ε.Ε. ως πυλώνας συνοχής της.

Ε.Ε. και  Παγκόσμιο Περιβάλλον: Παρούσα κατάσταση – Εξελίξεις και Προοπτικές

Δεδομένων των θεσμικών αδυναμιών στην αρχιτεκτονική της ευρωζώνης (Tagkalakis & Saraidaris, 2021) και της οικονομικής της εξασθένησής της (Ζολώτας, 2019) λόγω της μετατόπισης του παγκόσμιου οικονομικού κέντρου βάρους εκ της ταχείας ανάπτυξης της Κίνας και της Ινδίας (Quah, 2011), η αντίληψη που προτάσσεται δίνει έμφαση στην υιοθέτηση μίας περισσότερο πολυσυλλεκτικής στρατηγικής, η οποία θα στοχεύει στην ανάπτυξη εμπορικών και επενδυτικών σχέσεων με ανερχόμενους οικονομικούς κρατικούς δρώντες, (Αυστραλία, Ν.Ζηλανδία, κ.ά.).

Από την άλλη, υφίστανται κρίσιμα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, άμυνας, ασφάλειας, λόγω του ταχέως και διαρκώς μεταβαλλόμενου παγκόσμιου περιβάλλοντος. Συνυπολογίζοντας και άλλα δεδομένα, όπως η, επί της ουσίας, απουσία θεσμικής πρόβλεψης στην ΚΠΑΑ (Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας), η οποία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ΚΕΠΠΑ (Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας  – Legrand, 2021) ώστε η Ε.Ε. να λειτουργεί ως κοινός δρώντας, ο υφιστάμενος μηχανισμός λήψης αποφάσεων και το χαμηλό επίπεδο λογοδοσίας και εκούσιας δέσμευσης, συνάγεται ότι ενισχύεται το αίσθημα ανασφάλειας των ευρωπαίων πολιτών και τίθεται σε αμφισβήτηση η δυνατότητα της Ε.Ε. να αποτελεί παγκόσμια ηγέτιδα δύναμη. «(…) το μέλλον της Ευρώπης βρίσκεται σε κομβικό και κρίσιμο σημείο και ο ρόλος της στο διεθνές σύστημα είναι σήμερα θολός – προκειμένου να μιλάμε για κάτι παραπάνω από εμπορική δύναμη- και πρέπει να επαναπροσδιοριστεί άμεσα. (…). Οι πολίτες της Ε.Ε. αισθάνονται ολοένα και μεγαλύτερη ανασφάλεια καθώς και φόβο για το τι θα επακολουθήσει στο άμεσο μέλλον» (Βλαδίκας 2014: 39). Άλλωστε, σήμερα η συνεργασία στον τομέα της πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας στην Ε.Ε. είναι ασθενώς κάθετα ολοκληρωμένη και οριζόντια διαφοροποιημένη (Leuffen, Rittberger & Schimmelfennig, 2022).

Συνεπώς, στο εύλογο ερώτημα «σε τι οφείλει να μετατραπεί η Ε.Ε.», η απάντηση είναι ότι θα πρέπει να επιμείνει στην εμβάθυνση της οικονομικής ενοποίησης και την ενίσχυση του ρόλου της ως οικονομική-εμπορική δύναμη, καθώς και να δημιουργήσει έναν ενεργό ενιαίο αμυντικό πυλώνα και κοινές δομές εσωτερικής ασφάλειας. Η αναγκαιότητα αυτή επιβάλλεται επειδή η Ε.Ε. είναι μια νέα μη-κρατική μορφή πολιτικής εξουσίας, ένας νέος τύπος πολιτείας, που θα μπορούσε να προσφέρει ένα πρότυπο παγκόσμιας διακυβέρνησης και συνεπώς, η πρόοδος δεν είναι μόνο κρίσιμη για την Ευρώπη, αλλά μπορεί επίσης να συμβάλει στην ανάπτυξη νέων πολιτικών μηχανισμών ικανών να αντιμετωπίσουν τις παγκόσμιες προκλήσεις της εποχής μας (Kaldor, 2012).

Η Ευρώπη της «Ισχύος»

Στο πλαίσιο αυτό, εκτιμάται ότι μια Ευρώπη της «Ισχύος», ως αντίδοτο στην κρίση πίστης στο ευρωπαϊκό εγχείρημα, θα μπορεί να εξελίξει-αντικαταστήσει επάξια την Ευρώπη της «Ειρήνης» που θεμελίωσε το αξιακό αφήγημα της Ε.Ε. Η μέθοδος είναι η αλλαγή των παγκόσμιων συσχετισμών δυνάμεων μέσω ανταγωνιστικότερης εξωτερικής εμπορικής πολιτικής και αυτόνομων εργαλείων άμυνας-αποτροπής, ώστε να περιοριστεί η επιρροή άλλων διεθνών «παικτών».

Προκειμένου να επιτευχθεί αυτό, απαιτείται περισσότερη μόνιμη-δομημένη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας και των αμυντικών δυνατοτήτων σε βιομηχανικά και στρατιωτικά μέσα ευρωπαϊκής (ιδιαίτερα) προέλευσης, με τρόπο που δεν θα υποβαθμίζει το κύρος και τον ρόλο του ΝΑΤΟ – «(…) η ικανότητα της Ε.Ε. να εδραιώσει την ειρήνη εξαρτάται από την ανάπτυξη της κατάλληλης στρατηγικής ασφάλειας ή πολιτικής ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένων της δυνατότητας αυτόνομης δράσης και αποδοτικής και συμπληρωματικής σχέσης με το ΝΑΤΟ»· (Ευρωπαϊκή Ένωση 2010: C 76E/71). Διαφαίνεται ότι η υιοθέτηση, από το 2016, της Παγκόσμιας Στρατηγικής (ΠΣ) στο πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ, συζητείται – έστω θεωρητικά – και με στρατηγικούς όρους (σχέδιο που προσφέρει τα μέσα επιτυχίας και στρατιωτικών στόχων). «Συνοπτικά, αυτό (…) χαρακτηρίζεται “ρεαλισμός βασισμένος σε αρχές”, μέσω του οποίου η Ε.Ε. θα συνεχίσει να επιζητεί την επίτευξη ενός κανονιστικού-πολυμερούς διεθνούς συστήματος, βασισμένο σε κοινώς αποδεκτούς κανόνες συμπεριφοράς, που ταυτόχρονα θα αποδέχεται ότι οι αρχές αυτές θα πρέπει να εξυπηρετούν τα συμφέροντα της Ε.Ε. και των πολιτών της με πιο άμεσο τρόπο. Η έμφαση είναι στο ότι οι αρχές είναι και συμφέροντα. Μια κατανόηση των διεθνών σχέσεων που θα βασίζεται στη “realpolitik” και θα είναι το ίδιο σημαντική και επίκαιρη για την Ε.Ε. ως διεθνή παράγοντα όσο είναι και η πολιτική που βασίζεται μόνο σε ηθικές αρχές και αξίες» (Οικονομίδης, 2016).

Στην κατεύθυνση αυτή κινείται η δημιουργία της συνεργασίας – 25 κρατών-μελών της Ε.Ε. -PESCO (Permanent Structured Cooperation),  οποία προσφέρει ένα πλαίσιο κανόνων για τον από κοινού σχεδιασμό, ανάπτυξη και επένδυση σε έργα κοινών δυνατοτήτων και ενίσχυση της επιχειρησιακής ετοιμότητας και συμβολής των ενόπλων δυνάμεων. Σκοπός της εν λόγω συνεργασίας είναι  να αντιμετωπίζονται δυσκολίες συνεργασίας των κρατών-μελών, (που εκπορεύονται από τη στενή σύνδεση της άμυνας-ασφάλειας με την ουσία της εθνικής κυριαρχίας), εξαιτίας:

• των διαφορετικών ικανοτήτων των Ε.Δ. τους και του βαθμού προθυμίας να τις χρησιμοποιήσουν όταν πιεστούν,
• των διαφορών ως προς τον βαθμό δέσμευσης με ΝΑΤΟ και Η.Π.Α.,
• της ύπαρξης εναλλακτικών λύσεων (ΟΑΣΕ, ad hoc συμμαχίες),
• της διαφωνίας ως προς τους σκοπούς και τα μέσα,
• της ανεπάρκειας οικονομικών πόρων για ενίσχυση της έρευνας-καινοτομίας,
• της αδυναμίας διευθέτησης περιφερειακών συγκρούσεων ή των αυτόνομων στρατηγικών διευθέτησης,
• της αδυναμίας ανάληψης κοινών στρατιωτικών δράσεων,
• μη-κοινών εξοπλιστικών προμηθειών.

Ωστόσο, δεν θα πρέπει να διαλάθει της προσοχής ότι οι εσωτερικές διεργασίες στην Ε.Ε. βρίσκονται σχεδόν στο επίπεδο του συντονισμού, (καθορισμός μέσων υλοποίησης στόχων) και μάλιστα με συνθήκες «power politics». Παράλληλα, δεν οριοθετείται ο χρόνος μετάβασής της στο επίπεδο της εναρμόνισης, (από το διακυβερνητικό στο υπερεθνικό επίπεδο), καθώς λειτουργεί ως κανονιστικός παράγοντας (Manners, 2002) που ενεργεί σε παγκόσμιες υποθέσεις για τη στήριξη προτύπων και όχι συμφερόντων (Kaldor, 2012). Συναφώς, σημειώνεται ότι κατά το παρελθόν η Ε.Ε. είχε αναπτύξει δυνάμεις ανά τον κόσμο για την ανάληψη στρατιωτικών επιχειρήσεων, οι οποίες «αν και πραγματώνουν την απόφαση της Ε.Ε. να προχωρήσει στη διαμόρφωση μιας κοινής πολιτικής διαχείρισης κρίσης με υψηλό στρατηγικό σκοπό την παροχή ασφάλειας και την ανάληψη πρωταγωνιστικού ρόλου στην παγκόσμια πολιτική, έχουν περιορισμένους στόχους και μέσα. Ουσιαστικά φανερώνουν ένα κενό “βούλησης-εφαρμογής”, μια καθοριστική διάσταση μεταξύ της πολιτικής βούλησης της Ε.Ε. να αναλαμβάνει δράσεις επιβολής ή διατήρησης της ειρήνης και του επιχειρησιακού τρόπου με τον οποίο εφαρμόζονται οι δράσεις αυτές στο πεδίο» (Φακιολάς και Τζιφάκης 2017: 89).

Επιπλέον, ενισχύονται οι «ακραίες φωνές», ενώ δημιουργούνται συνθήκες ευρύτερης αστάθειας λόγω περιφερειακών κρίσεων, (Κριμαία, Δ. Βαλκάνια, Συρία, Λιβύη, περιοχή Σαχέλ, κ.α.), σημαντικών εξελίξεων σε θέματα «γεω-ενέργειας» (Βιδάκης και Μπάλτος, 2015), των αξιώσεων-κινήσεων της Ρωσίας, του ασταθούς παράγοντα «Τουρκία» και της ανόδου της Κίνας στην κορυφή ενός πολυπολικού συστήματος ισορροπίας/ανισορροπίας με συνακόλουθη την «διαφαινόμενη στροφή του ενδιαφέροντος των Αμερικανών προς τη νοτιοανατολική Ασία» (Βλάχος, 2019) με εξαίρεση τον χώρο της νοτιανατολικής Μεσογείου, όπου με την υπογραφή της πρόσφατης συμφωνίας Ελληνοαμερικανικής αμυντικής συνεργασίας (US-GREECE MDCA, 2021) και την επικουρική διπλωματική αλληλογραφία (U.S. Government, 2021) φέρεται να επιχειρούν την αποδόμηση των προθέσεων της Τουρκίας να διαδραματίσει την ηγέτιδα περιφερειακή δύναμη. Το περιβάλλον αυτό πιθανόν θα επιφέρει επιβάρυνση του κόστους της ευρωπαϊκής ασφάλειας για τα κράτη-μέλη, αυξημένη επιρροή των Η.Π.Α. σε ορισμένες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, εφαρμογή τεχνικών «υβριδικού» πολέμου, ενίσχυση των ασύμμετρων απειλών-τρομοκρατίας, ολική επαναφορά του μεταναστευτικού ζητήματος, κ.ά.

Περαιτέρω, οι διαλαμβανόμενες προτάσεις στην – αμφισβητούμενη για την χρησιμότητά της – Διάσκεψη Κορυφής των ηγετών της Ε.Ε. στο Σιμπιού της Ρουμανίας παραμονές των ευρωεκλογών  του 2019, η οποία «είχε προαναγγελθεί (από το 2017) ως η κρίσιμη ιστορική στιγμή που θα χαράξει την πορεία της Ε.Ε. για την επόμενη πενταετία (…) εστιάζουν στη διάσταση εμβάθυνσης (deepening) της Ένωσης και φαίνεται να αγνοούν την άλλη σημαντική πτυχή, αυτή της διεύρυνσης (enlargement)» (Ιωακειμίδης, 2019).

Σημειώνεται ότι στην ανωτέρω Διάσκεψη απλά επανελήφθησαν οι προτεραιότητες και οι στόχοι της Παγκόσμιας Στρατηγικής (ΠΣ), ειδικά ως προς τις κάτωθι δεσμεύσεις:

• “Θα υπερασπιστούμε μία Ευρώπη”.
• “Θα προστατεύσουμε τους πολίτες μας”.
• “Η Ευρώπη θα είναι ένας υπεύθυνος παγκόσμιος ηγέτης”.

Η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση ως μοντέλο βιωσιμότητας της Ε.Ε. – Το παράδειγμα των διμερών αμυντικών συμφωνιών

Παρόλα ταύτα, πέραν του τι επιβάλλεται να γίνει, καθίσταται επιτακτικό να διερευνηθεί ποια είναι η πλέον βιώσιμη-πιθανή λύση για την Ε.Ε. Εκτιμάται ότι τελικά θα ακολουθηθεί ένα μοντέλο πολυεπίπεδης διακυβέρνησης με πολλές ταχύτητες, (περιβάλλον παράλληλων πλαισίων συνεργασίας σε συγκεκριμένους τομείς), που θα αφορά διαφορετικά κράτη-μέλη, παρέχοντας σε ορισμένα εξ’ αυτών χρόνο προσαρμογής στις απαιτήσεις της πολιτικής της Ε.Ε., ενώ θα επιτρέπει σε άλλα να συνεργαστούν μεταξύ τους ταχύτερα ή να ζητήσουν επαναδιαπραγμάτευση των όρων συνεργασίας σε έναν τομέα πολιτικής. Ήτοι, διαφορετικές ομάδες χωρών σε διάφορους τομείς πολιτικής και όχι μια βασική ομάδα που θα διαχωρίζει την θέση της από τις υπόλοιπες και παράλληλα καταπολέμηση των διαφορών μέσω συναινέσεων. Ως συναφές παράδειγμα ενός τέτοιου πλαισίου λειτουργίας, σε διμερές επίπεδο, θα μπορούσε να θεωρηθεί η πρόσφατη ελληνο-γαλλική συμφωνία στρατηγικής εταιρικής σχέσης για τη συνεργασία στην άμυνα και στην ασφάλεια, (Strategic Partnership for Cooperation in Defense and Security between Greece and France). Παρά το γεγονός ότι οι ηγέτες των δύο κρατών δήλωσαν εμφατικά ότι η συμφωνία συνεισφέρει στη σύσταση μονίμου στρατιωτικού ευρωπαικού μηχανισμού και στην ευρωπαική κυριαρχία, εντούτοις ορισμένοι διπλωματικοί κύκλοι στην Ε.Ε. αναφέρουν ότι πρόκειται για ένα παραδοσιακό αμυντικό σύμφωνο μεταξύ δύο ευρωπαϊκών δυνάμεων σαν αυτά του 19ου αιώνα, που αφορά στην επιδίωξη στενών εθνικών συμφερόντων παρά στην Ευρώπη (Lynch & Vela, 2021). Ωστόσο, η συγκεκριμένη συμφωνία θα μπορούσε ενδεχομένως να αποτελέσει «μια πρακτική βάση επιτέλους υλοποίησης της κοινής ευρωπαϊκής άμυνας με πρωτοπόρο τη Γαλλία, ακόλουθο-συμπαραστάτη την Ελλάδα και στη συνέχεια με ένταξη και άλλων χωρών που θα συνυπογράψουν το ίδιο ή παρεμφερές κείμενο» (Κτενάς, 2021).

Θεωρώντας ότι δεν υφίστανται πολλά περιθώρια για ριζικές μεταρρυθμίσεις των Συνθηκών, οι διακυβερνητικού χαρακτήρα συνεργασίες μπορούν να υιοθετηθούν ευκολότερα, χωρίς ταυτόχρονα να αποκλείεται η ιδέα της μελλοντικής ομοσπονδίας, υπό την προϋπόθεση ότι στον τομέα της άμυνας-ασφάλειας δεν θα υπάρχουν χώρες που μπλοκάρουν επισφαλώς την περαιτέρω συνεργασία άλλων, (χαρακτηριστικό το παράδειγμα των χωρών του Visegrad, που είχαν αντιταχθεί στην ιδέα της ενοποίησης των «προθύμων»).

Επίλογος – Συμπεράσματα

Το μοντέλο της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης έχει και δυσμενή επακόλουθα, καθώς διασπάται το κοινό ευρωπαϊκό μπλοκ σε μία σειρά από τομείς. Η ενδεχόμενη υιοθέτηση ενισχυμένων αμυντικών συνεργασιών έναντι μιας κοινής αμυντικής πλατφόρμας, αναμένεται να συμβάλει ακόμα περισσότερο στην τάση εξασθένισης της ισχύος της Ε.Ε., μειώνοντας περαιτέρω τη συνοχή, την βαρύτητα και το κύρος της στο παγκόσμιο περιβάλλον και ενισχύοντας την άποψη ότι εμφανίζει έλλειψη ουσιαστικών στοιχείων ισχύος, παραπαίει και αποτελεί ήδη μία παρακμάζουσα δύναμη.

Εντούτοις, η κατάσταση θα ήταν αναστρέψιμη και εφικτός ο ρόλος της Ε.Ε. ως υπεύθυνος παγκόσμιος ηγέτης, μόνον εφόσον πράγματι μπορούσε να αμυνθεί των συμφερόντων της (αφού πειστεί ότι είναι κοινά), εκφράζοντας την αναγκαία πολιτική βούληση και αναλαμβάνοντας προηγουμένως ουσιαστικά την ασφάλεια του εδάφους και των πολιτών της. Η Ρωσική πολεμική εισβολή στην Ουκρανία, η οποία διαταράσσει την ισορροπία του παγκοσμίου γεωπολιτικού περιβάλλοντος, αλλά και η νέα Αμερικανική εξωτερική και αμυντική πολιτική που διενεργείται πλέον με συναλλακτικούς όρους, αποδεικνύει την αναγκαιότητα ανάληψης πρωτοβουλιών, δράσεων και πολιτικών, από τα κράτη-μέλη, για τη δόμηση ενός νέου και εκσυγχρονισμένου πλαισίου Στρατηγικής για την κοινή Ευρωπαϊκή άμυνα και ασφάλεια.

Βιβλιογραφικές  πηγές

Economides, S. (2016, October 16). The Global Security Strategy (in Greek). Available at: https://www.kathimerini.gr/politics/879472/i-pagkosmia-stratigiki-asfaleias/. Access: 20/9/2021.

EU-European Union (2010). The role of NATO in the security architecture of the EU, European Parliament resolution of 19 February 2009 on the role of NATO in the security architecture of the EU (2008/2197(INI), Brussels. Available at: https://oeil.secure.europarl.europa.eu/oeil/popups/printficheglobal.pdf?id=568006&l=en Access: 3/10/2021.

Fakiolas, E. T. & Tzifakis, N. (2017). Οι ειρηνευτικές στρατιωτικές επιχειρήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα Δυτικά Βαλκάνια: το κενό “βούλησης- εφαρμογής”. Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, 28(1), pp. 85-107. doi:https://doi.org/10.12681/hpsa.14663

Ioakimidis, P. (2019, May 6). Ε.Ε.: EU: to a new strategic mistake? (in Greek). Available at: https://www.tanea.gr/print/2019/05/06/opinions/ee-pros-neo-stratigiko-lathos/ Access: 30/9/2021.

Kaldor, Μ. (2012). The EU as a new form of political authority: the example of the common security and defence policy. Global Policy, 3 (1), pp. 79-86.  https://doi.org/10.1111/1758-5899.12016

Ktenas, Ch. G. (2021, October 8). Analysis: Greek-French agreement, great opportunities, great commitments for our defense and our international position (in Greek). Available at: https://www.ptisidiastima.com/analysis-greek-french-agreement/. Access: 10/10/2021.

Legrand, J. (2021). Common Security and Defense Policy.  Fact Sheets on the European Union-2021. Luxembourg: Publication Office of the EU.

Leuffen, D. , Rittberger, B. & Schimmelfennig F. (2022).  Security and Defence. In: Integration and Differentiation in the European Union. Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-76677-1_9

Lynch, S. & Vela, J. H. (2021, September 30). Brussels playbook: TTC lowdown — Franco-Greek alliance ruffles feathers – French fish woes. Politico Europe. Available at: https://www.politico.eu/newsletter/brussels-playbook/ttc-lowdown-franco-greek-alliance-ruffles-feathers-french-fish-woes/. Access: 30/9/2021.

Manners, I. (2002). Normative power europe: a contradiction in terms? Journal of Common Market Studies, 40 (2), pp. 235–258. https://doi.org/10.1111/1468-5965.00353

Mitsos, A. & Katsikas, D. (2021). From immobility to the leap to fiscal union: goals, operation, limits and ambition of the EU budget, pp. 157-158.  Athens: Bank of Greece & Hellenic Foundation for European and Foreign Policy.

Quah, D. (2011). The global economy’s shifting centre of gravity. Global Policy, 2 (1), pp. 3–9. https://doi.org/10.1111/j.1758-5899.2010.00066.x

Tagkalakis, Α. & Saraidaris, A. P. (2021). The deepening of economic and monetary union: developments and actions after the report of the five presidents. Athens:Bank of Greece.

US Government (2021). The Secretary of State. Letter to Greek Prime Minister, Washington, October 12.

US-GREECE MDCA/US-GREECE Mutual Defense Strategic Agreement (2021). 2^nd Protocol of Amendment to the Mutual Defense Cooperation Agreement with Greece, Washington, October 14.

Vidakis, I. & Baltos, G. (2015). Security aspects of geoenergeia and the significance of energy resources management in international politics. Geopolitics of Energy, 37 (3), pp. 2-16, Canadian Energy Research Institute.

Vlachos, G. (2019). The Sibiu Declaration. University of Peloponnese, Corinth.

Vladikas, A. (2014). The dimensions of European power: dilemmas from the Union’s institutional development trends (in Greek). University of Macedonia, Thessaloniki. Zolotas, Ζ. (2019, March 10). The ECB has announced measures to support the European economy (in Greek). Available at: https://www.kathimerini.gr/economy/international/1013760/metra-stirixis-tis-eyropaikis-oikonomias-anakoinose-i-ekt/