Πατησίων και Γλάδστωνος. Πόση ελληνική ιστορία αντέχει άραγε αυτή η αδιάφορη για τους πολλούς γωνιά της Αθήνας, πολύ κοντά στην Ομόνοια και την πλατεία Κάνιγγος;

Οι τωρινοί διαβάτες, διερχόμενοι ή συχνάζοντες εκεί, ίσως αγνοούν ότι εκεί έγινε μία από τις κορυφαίες αντιστασιακές πράξεις κατά των Γερμανών κατακτητών και των Ελλήνων συνεργατών τους.

Εκεί ακριβώς έλαβε χώρα η πολύνεκρη ανατίναξη του κτιρίου της ναζιστικής «Εθνικής Σοσιαλιστικής Πατριωτικής Οργάνωσης» (ΕΣΠΟ) στη γωνία των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος. Το εγχείρημα έφερε σε πέρας στις 20 Σεπτεμβρίου 1942 μια ομάδα αποφασισμένων ανδρών και γυναικών της αντιστασιακής οργάνωσης «Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων» (ΠΕΑΝ).

Tην εποχή εκείνη η  ΕΣΠΟ, με αρχηγό τον γιατρό Σπύρο Στεροδήμο, προκαλούσε τους υπόδουλους Έλληνες, καθώς προσπαθούσε να στρατολογήσει νέους για να συγκροτήσουν την «Ελληνική Λεγεώνα», που θα πολεμούσε στο πλευρό της Βέρμαχτ στο ανατολικό μέτωπο.

Η ΠΕΑΝ ήταν μια μικρή αντιστασιακή οργάνωση με αρχηγό τον αντιβασιλικό αξιωματικό της Αεροπορίας Κώστα Περρίκο, που είχε αποταχθεί τον Απρίλιο του 1935 από την κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη.

Πολλά από τα μέλη της οργάνωσης πολιτικά ήταν κοντά στον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και βρίσκονταν σε ανοιχτή γραμμή μαζί του. Ιδεολογικά κινούνταν μεταξύ φιλελευθερισμού και σοσιαλδημοκρατίας. Η ΠΕΑΝ προέτρεπε τους Έλληνες σε αντίσταση με κάθε μέσο, προκειμένου να ενισχυθεί η μεταπολεμική θέση της χώρας και οι εθνικές διεκδικήσεις και καλούσε σε ενότητα όλες τις αντιστασιακές οργανώσεις. Ήταν δημοφιλής στη μορφωμένη νεολαία των αστικών κέντρων, αλλά οι σχέσεις της με το ΕΑΜ ήταν ψυχρές.

Η επιλογή της ημέρας δεν είναι τυχαία. Την Κυριακή τα καταστήματα και τα γραφεία είναι κλειστά. Έτσι δεν θα κινδυνεύσουν αθώοι Έλληνες. Απ’ την άλλη τις Κυριακές το κτίριο έχει μεγάλη κίνηση λόγω των διαλέξεων και της διανομής ψωμιού και δελτίων τροφίμων που γίνονται εκεί.

Την παραμονή της μεγάλης επιχείρησης τρία μέλη του Ουλαμού Καταστροφών πηγαίνουν στο σπίτι της Ιουλίας στο Κουκάκι, για να φτιάξουν τη βόμβα. Δέκα οκάδες δυναμίτης τυλιγμένος σε χοντρό χαρτί. Την τοποθετούν σε μία τσάντα που χρησιμοποιεί η Ιουλία Μπίμπα για ψώνια. Βάζουν από πάνω χόρτα. Δίνουν ραντεβού για την επόμενη μέρα στην πλατεία Κάνιγγος.

Το χτύπημα εναντίον της ΕΣΠΟ προετοιμάστηκε προσεκτικά και αποφασίστηκε να γίνει το πρωί της Κυριακής 20 Σεπτεμβρίου. Στην επιχείρηση πήραν μέρος τέσσερα άτομα: Ο Περρίκος, ο τεχνικός τηλεπικοινωνιών Αντώνης Μυτιληναίος, ο φοιτητής Νομικής Σπύρος Γαλάτης και η δασκάλα Ιουλία Μπίμπα. Η βόμβα συναρμολογήθηκε στο σπίτι της Μπίμπα και μεταφέρθηκε από την ίδια και τον Μυτιληναίο με μεγάλη προσοχή έξω από τα γραφεία της ΕΣΠΟ.

Ο Μυτιληναίος και ο Γαλάτης εισχώρησαν στο κτίριο από μια αφύλαχτη πόρτα της οδού Γλάδστωνος και τοποθέτησαν τη βόμβα σ’ ένα άδειο γραφείο στον ημιόροφο. Στον πρώτο όροφο στεγάζονταν τα γραφεία της ΕΣΠΟ και στους υπόλοιπους γερμανικές υπηρεσίες. Ο Γαλάτης άναψε το φιτίλι και αμέσως μαζί με τον Μυτιληναίο απομακρύνθηκαν. Ο Περρίκος και η Μπίμπα παρακολουθούσαν την επιχείρηση από κοντινό ζαχαροπλαστείο, έτοιμοι για κάθε βοήθεια.

Ήταν ακριβώς 12:03 το μεσημέρι, όταν ακούστηκε μια εκκωφαντική έκρηξη και πυκνός μαύρος καπνός σκέπασε την Πατησίων. Επικράτησε μεγάλη σύγχυση και πανικός, ώστε οι Γερμανοί σήμαναν συναγερμό, νομίζοντας ότι επρόκειτο για αεροπορική επιδρομή.

Το εσωτερικό του κτιρίου κατέρρευσε και πήρε φωτιά. Η πυροσβεστική ξέθαβε νεκρούς από τα ερείπια: 29 μέλη της ΕΣΠΟ και 48 Γερμανοί αξιωματικοί έχασαν τη ζωή τους. Ο αρχηγός της ΕΣΠΟ Σπύρος Στεροδήμος ανασύρθηκε βαρύτατα τραυματισμένος και εξέπνευσε λίγες μέρες αργότερα. Η ναζιστική οργάνωση, μετά το πλήγμα, διαλύθηκε.

Σχεδόν αμέσως, η Γκεστάπο εξαπέλυσε ανθρωποκυνηγητό για τη σύλληψη των δραστών της βομβιστικής επίθεσης. Χρειάστηκαν τη συνδρομή ενός προδότη υπαξιωματικού της Χωροφυλακής, του Πολύκαρπου Νταλιάνη, για να εξαρθρώσουν στις 11 Νοεμβρίου 1942 τον επιχειρησιακό πυρήνα της ΠΕΑΝ. Περρίκος, Μπίμπα, Μυτιληναίος και Γαλάτης συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στα ανακριτικά γραφεία της Γκεστάπο στον Πειραιά. Παρότι υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια, δεν λύγισαν και δεν μίλησαν. Μάλιστα, ο Αντώνης Μυτιληναίος κατόρθωσε να δραπετεύσει και να διαφύγει στη Μέση Ανατολή.

Ο προδότης δεν έμεινε ατιμώρητος: Ο Νταλιάνης βρέθηκε στη Νέα Σμύρνη με το κεφάλι του γεμάτο σφυριές…

Τα υπόλοιπα τρία μέλη της οργάνωσης πέρασαν από γερμανικό στρατοδικείο και καταδικάσθηκαν στην εσχάτη των ποινών. Ο αρχηγός της ΠΕΑΝ Κώστας Περρίκος τρις εις θάνατον και 15 χρόνια δεσμά και η δασκάλα Ιουλία Μπίμπα δις εις θάνατον και 15 χρόνια δεσμά.

Ο Γαλάτης καταδικάσθηκε σε θάνατο και 5 χρόνια δεσμά, αλλά τελικά του δόθηκε χάρη, αφού η οικογένειά του πλήρωσε 1.000 λίρες και μεταφέρθηκε σε φυλακές στη Γερμανία. Στις 4 Φεβρουαρίου 1943, ο 37χρονος υποσμηναγός Κώστας Περρίκος εκτελέστηκε στην Καισαριανή, παρά τις μεγάλες προσπάθειες του αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού.

Η Ιουλία Μπίμπα μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία και καρατομήθηκε δια πελέκεως.

Η είδηση της ανατίναξης του κτιρίου της ΕΣΠΟ πέρασε γρήγορα τα σύνορα της Ελλάδας. Οι ραδιοφωνικοί σταθμοί Λονδίνου και Μόσχας μίλησαν με ενθουσιασμό για το εγχείρημα, χαρακτηρίζοντάς το ως το μεγαλύτερο σαμποτάζ στην τότε κατεχόμενη Ευρώπη.

Το ΕΑΜ, είτε από επίδειξη μικρότητας είτε από κακή εκτίμηση, καταδίκασε το εγχείρημα κάνοντας λόγο για «επικίνδυνη και πρόωρη ατομική τρομοκρατία» και το χαρακτήρισε «προβοκάτσια», ενώ εκτίμησε ότι ο Περρίκος ήταν άνθρωπος της Γκεστάπο και ότι σύντομα επρόκειτο να αφεθεί ελεύθερος…

Η επιτυχία της βομβιστικής επίθεσης είναι τεράστια: Ναυαγούν τα ανθελληνικά σχέδια που είναι να σταλούν Έλληνες εργάτες στη Γερμανία και να στρατολογηθούν νέοι για την ταξιαρχία που θα πολεμούσε στο πλευρό του Άξονα εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης. Κανένας Έλληνας δεν πολέμησε με ναζιστική στολή.

Με νέα ηγεσία η ΠΕΑΝ ήλθε σε ρήξη με τον μέντορά της Παναγιώτη Κανελλόπουλο όταν προέτρεψε από το Κάιρο τα μέλη της να προσχωρήσουν στο ΕΑΜ.

Συνεργάστηκε με την αντιστασιακή οργάνωση Ρ.Α.Ν., μέλη της κατέφυγαν στον ΕΔΕΣ στα βουνά της Ηπείρου, ενώ μετείχε στον Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Συνασπισμό (Π.Α.Σ) τουλάχιστον από τον Φεβρουάριο του 1944 καθώς τα φοιτητικά στελέχη της είχαν ενταχθεί στον Εθνικό Σύνδεσμο Ανωτάτων Σχολών(Ε.Σ.Α.Σ).

Παράλληλα, αξιόλογος αριθμός μελών της οργάνωσης εντοπιζόταν στην Καλλιθέα όπου υπήρχε ένα είδος εκεχειρίας με τις ισχυρές τοπικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ, που όπως φαίνεται δεν συμμερίζονταν την άποψη του ΚΚΕ για «προβοκάτσια» στην ανατίναξη της ΕΣΠΟ.

Στα Δεκεμβριανά τα μέλη της ΠΕΑΝ πολέμησαν ενάντια στον ΕΛΑΣ και σκοτώθηκαν σχεδόν τα μισά από τα θύματα της οργάνωσης μεταξύ των οποίων ο Νίκος Λαζαρής ως ανθυπολοχαγός του ΕΔΕΣ.

Επίσης η ΠΕΑΝ στις 3 Νοεμβρίου 1943, διενήργησε μεγάλο σαμποτάζ στο Πυριτιδοποιείο και τον Μάρτιο του 1942 κατέστρεψε ολοκληρωτικά το  φορτηγό πλοίο «Λούτσε», που είχε αγκυροβολήσει έξω από το λιμάνι του Πειραιά και μετέφερε πολεμικό υλικό.

Ο Μιλτιάδης Έβερτ ως Δήμαρχος Αθηναίων (1986-1990) έκανε το αυτονόητο στήνοντας ανδριάντα του Κώστα Περρίκου στη συμβολή της Πατησίων και Γλάδστωνος.

Όσο κι αν ο κάθετος διαχωρισμός Δεξιάς-Αριστεράς επέβαλλε μόνο τον ΕΔΕΣ, την ΕΚΚΑ και κυρίως τον πολύ μαζικότερο ΕΛΑΣ ως αντιστασιακές οργανώσεις.

Η Ιστορία δεν γράφεται μόνο με κομματικές παραγγελίες, η εθνική αντίσταση δεν είναι δύο χιλιοειπωμένες λέξεις, πήρε σάρκα και οστά από συγκεκριμένους ανθρώπους, από τους οποίους όσοι επέζησαν έπρεπε μετά να απολογηθούν αν ήταν Αριστεροί ή Δεξιοί…

“Το καλοκαίρι του ’42 η Αθήνα ήταν μια μαραμένη πόλη. Μια πόλη που δεν ήξερες αν ήθελε να ζήσει ή να πεθάνει”, έγραφε ο Περρίκος. Τον Σεπτέμβρη του 1942, οι κατακτητές θα πάρουν την πρώτη απάντηση για την απάνθρωπη κατοχή, για το λιμό του προηγούμενου χειμώνα, για τον οποίο ήταν αποκλειστικά υπεύθυνοι, ήταν άλλωστε το απόλυτο μέσο για να τρομοκρατήσουν τον ελληνικό λαό.

Στο λιμό χάθηκαν παιδιά που εκλιπαρούσαν “φεύγοντας” για λίγο γάλα…