Ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος έκανε εκτενή αναφορά στο θέμα και κάλεσε την Πολιτεία να επιχειρήσει αν θέλει να κάνει το διαχωρισμό Κράτους-Εκκλησίας, έχοντας τη συγκατάθεση του λαού (δημοψήφισμα) εν όψει και της διαδικασίας της συνταγματικής αναθεώρησης. Ο δε λόγος του ήταν ευθύς, με γωνίες και στόχευση.

Είπε συγκεκριμένα. «Τα κόμματα της Αριστεράς με τη γνωστή φιλοσοφικοκοινωνική βιοκοσμοθεωρία του κομμουνιστικού κοσμοειδώλου, όπως γνώρισε τον χωρισμό αυτό ο καταρρεύσας υπαρκτός σοσιαλισμός στο ανατολικό μπλοκ, που στην ουσία ήταν ο διωγμός της θρησκευτικής πίστεως, ελαύνονται από αποτυχημένα αθεϊστικά ιδεολογήματα και συναντώνται με τα υπόλοιπα κόμματα του νεοφιλελεύθερου χώρου κάτω από τις ντιρεκτίβες της νέας εποχής και της νέας τάξεως.

Μιλούν γα χωρισμό Εκκλησίας και Κράτους επικαλούμενοι δήθεν προοδευτικά συνθήματα. Οι αντιλήψεις, όμως, περί χωρισμού είναι του περασμένου αιώνα που γεννήθηκαν κάτω από μισαλλόδοξο αντιθρησκευτικό και αντικληρικαλιστικό λαϊκιστικό πνεύμα που δεν συμβιβάζεται με τις σημερινές πολιτειακές και θρησκευτικές αντιλήψεις».

Πολλοί ήδη έσπευσαν να πάρουν θέση πάνω στο θέμα, δίχως ίσως να γνωρίζουν το γεγονός ότι δεν πρόκειται για μία απλή διαδικασία σε κανένα επίπεδο

Ο (δια)χωρισμός Κράτους και Εκκλησίας συνιστά την περιγραφή της απόστασης της σχέσης μεταξύ της οργανωμένης θρησκείας και του εθνικού κράτους. Δύναται να αναφέρεται στη δημιουργία κοσμικού κράτους, με ή χωρίς επεξηγηματική αναφορά σε ό,τι αυτό ενέχει, ή στην αλλαγή της υπάρχουσας συνθήκης εμπλοκής της εκκλησίας σε θέματα κρατικής αρμοδιότητας.

Παρ’ ότι η ιδέα του διαχωρισμού έχει υιοθετηθεί σε αρκετά κράτη, οι βαθμίδες διαχωρισμού διαφέρουν κι εξαρτώνται από την ισχύουσα νομική δομή και την κρατούσα άποψη όσον αφορά στη σχέση μεταξύ θρησκείας και πολιτικής.

Μία αρχή παρόμοια αλλά πιο αυστηρή από την ελευθεροφροσύνη εφαρμόστηκε στη Γαλλία και την Τουρκία, ενώ κάποια κοσμικοποιημένα κράτη όπως η Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο διατηρούν συνταγματικά αναγνωρισμένη μία επίσημη κρατική θρησκεία. Η βαθμίδα διαχωρισμού ποικίλλει, λόγω ιστορικών κυρίως λόγων, από τον απόλυτο διαχωρισμό που επιβάλλει το κάθε σύνταγμα, όπως συμβαίνει στην Ινδία και τη Σιγκαπούρη, μέχρι την επιβολή μίας επίσημης θρησκείας με απόλυτη απαγόρευση οποιασδήποτε άλλης, όπως συμβαίνει στις Μαλδίβες.

Ο πλήρης και οριστικός χωρισμός της Εκκλησίας από το κράτος (συνταγματικώς και νομικώς) έχει πάρα πολλές παραμέτρους μερικές από τις οποίες είναι η κατάργηση προσευχής και εκκλησιασμού στα σχολεία, αντικατάσταση της διδασκαλίας του Ορθόδοξου Δόγματος (Θρησκευτικά) από ένα μάθημα θρησκειολογίας, απομάκρυνση θρησκευτικών συμβόλων από δημόσια κτίρια και υπηρεσίες όπως είναι τα σχολεία και τα δικαστήρια.

Επίσης θα πρέπει να καταργηθεί ο αγιασμός στη Βουλή και να αλλάξει ο τρόπος ορκωμοσίας του Προέδρου της Δημοκρατίας, της Κυβέρνησης, καθώς  και των λοιπών αρχών.

Ακόμη, το Ελληνικό Δημόσιο θα πρέπει να σταματήσει να μισθοδοτεί και να ασφαλίζει τους κληρικούς.

Περαιτέρω, και εδώ είναι το πιο ακανθώδες και με κοινωνικές προεκτάσεις θέμα, το οποίο σε περίπτωση χωρισμού είναι περίπου βέβαιο ότι θα λυθεί στα Δικαστήρια,  πρέπει να διακανονιστούν οι εκατέρωθεν οικονομικές εκκρεμότητες (η Εκκλησία έχει κατά καιρούς εγείρει απαιτήσεις κατά του Ελληνικού Δημοσίου από δημεύσεις ή και παραχωρήσεις περιουσιακών της στοιχείων). Καθώς ποτέ δεν χωρίστηκε η περιουσία της Εκκλησίας από την κρατική και με την ιστορική έλλειψη Κτηματολογίου είναι συχνό το φαινόμενο Εκκλησίες και Μονές να εγείρουν απαιτήσεις επί γαιών συνήθως χιλιάδων στρεμμάτων.

Τελευταίο παράδειγμα το Περιστέρι  Ο Ιερός Ναός «Ευαγγελισμός της Θεοτόκου» διεκδικεί σήμερα περίπου 7.500 στρέμματα, εκ των οποίων 4.000 στρ. σε κατοικημένες περιοχές των δήμων Περιστερίου και Πετρούπολης και 3.500 στρ. εκτός σχεδίου, που βρίσκονται στο Ποικίλο Όρος, τα οποία έχουν χαρακτηριστεί δασικές. Η διεκδίκηση στηρίζεται σε διαθήκη του 1916 με την οποία ο ναός έγινε κληρονόμος μεγάλου μέρους του «κτήματος Βέρδη». Στο μεταξύ, η εντός σχεδίου έκταση που διεκδικεί έχει πλέον δομηθεί εδώ και δεκαετίες με κατοικίες, πλατείες, γήπεδα και άλλους κοινόχρηστους χώρους.

Παρόμοιες διεκδικήσεις υπάρχουν σε διάφορα μέρη της χώρας, όπως η διεκδίκηση 3.000 στρεμμάτων δασικών και καλλιεργήσιμων από τη Μονή Τιμίου Σταυρού στην Κορινθία.

Με δεδομένο ότι η Εκκλησία (και οι Μητροπόλεις και οι Ιερές Μονές) είναι μη κυβερνητικοί οργανισμοί (όπως έχει κρίνει και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) θα χάσουν τον χαρακτήρα των ΝΠΔΔ και να μην απολαμβάνουν της προστασίας και των προνομίων που έχουν τα κρατικά ΝΠΔΔ. Έτσι δεν  θα διορίζονται με Προεδρικά Διατάγματα οι επίσκοποι, ούτε θα υπάρχει υποχρέωση χρήσης του ΑΣΕΠ για τους εκκλησιαστικούς υπαλλήλους ούτε βέβαια θα έχει η Εκκλησία ατέλειες ή δικονομικά προνόμια.

Περαιτέρω, θα πρέπει να καταργηθεί η νομοθεσία περί Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας, να καταργηθούν ή τροποποιηθούν τα άρθρα του Συντάγματος περί αναπαλλοτρίωτου της περιουσίας των Πατριαρχείων και περί του καθεστώτος του Αγίου Όρους (το οποίο θα μεταβληθεί σε ακόμη μία διοικητική περιφέρεια της χώρας με αιρετές αρχές ΟΤΑ και θα πρέπει να καταργηθεί το λεγόμενο «άβατο»).

Ακόμη, θα πρέπει να καταργηθούν όλες οι διοικητικές αρμοδιότητες της εκκλησίας (πλην της ονοματοδοσίας με το βάπτισμα και της τέλεσης θρησκευτικού γάμου). Έτσι η Εκκλησία θα γίνει νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου και θα χρηματοδοτείται αποκλειστικά από τις εισφορές των πιστών, οι οποίες θα φορολογούνται κανονικά με τις διατάξεις περί φόρου δωρεάς.

Εξυπακούεται ότι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου πρέπει να γίνουν και το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο (ΚΙΣ) και οι Ισραηλιτικές Κοινότητες καθώς και οι Μουσουλμανικές Κοινότητες και οι Μουφτείες (όλα αυτά σήμερα είναι ΝΠΔΔ).

Στη χώρα μας, η Καθολική Εκκλησία διαθέτει νομική προσωπικότητα ιδιωτικού δικαίου (Ν. 2731/99, άρθρο 33). Η ίδια επικαλείται τη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου του 1830 και ζητά να αναγνωριστεί και αυτή ως ΝΠΔΔ.Εάν όμως όλες οι άλλες εκκλησίες γίνουν νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, το αίτημα της Καθολικής Εκκλησίας θα στερείται νοήματος.

Είναι δηλαδή σαφές ότι ο πλήρης χωρισμός εκκλησίας – κράτους είναι σύνθετο θέμα. Εγείρονται σημαντικά ζητήματα, τα οποία δεν λύνονται με ΠΔ ή με διοικητικές αποφάσεις.

Η επιρροή της Εκκλησίας επί της Ελληνικής Πολιτείας δεν έχει να κάνει τόσο με το θεσμικό πλαίσιο όσο με την πολιτική και κοινωνική δυναμική της Εκκλησίας. Κι αυτό κανένας νόμος δεν μπορεί να το αλλάξει.

Επίσης, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι  οι κληρικοί δεν απολαμβάνουν κανενός είδους ασυλίας. Για το νόμο υπόκεινται ακριβώς στο ίδιο καθεστώς με όλους τους πολίτες. Ιερείς και επίσκοποι δικάζονται κανονικά από τα τακτικά δικαστήρια εάν παραβούν το νόμο.

Θεωρείται περίπου βέβαιο ότι κάθε Κυβέρνηση θα αποφύγει ένα δημοψήφισμα με θέμα το διαχωρισμό Κράτους-Εκκλησίας, καθώς οι πιθανότητες να το χάσει είναι πολλές.

Η Εκκλησία «σήκωσε» το θέμα, μετά τις διαρκείς αναφορές του αρμόδιου Υπουργού.

Μια καλή αρχή πάντως θα ήταν ο διαχωρισμός των γαιών. Με την πλήρη ανάπτυξη και οριστικοποίηση του Κτηματολογίου, είναι σημαντικό να επιλυθούν τα θέματα κρατικής, εκκλησιαστικής και περιουσίας ιδιωτών. Ιδανικά αυτό μπορεί να γίνει εξωδικαστικά.

Όσο για τον πλήρη διαχωρισμό κράτους-εκκλησίας είναι δύσκολο στην παρούσα συγκυρία να φανταστεί κανείς κάποιο πιο ανεπίκαιρο θέμα.