Του Πέτρου Παπαπολυβίου*
Συμπληρώθηκαν, 25 προς 26 Νοεμβρίου, εκατό χρόνια από τον θάνατο στη Λεμεσό του μεγάλου μας ποιητή Βασίλη Μιχαηλίδη. Κατά σύμπτωση ήταν και τότε, 25 Νοεμβρίου 1917 (8 Δεκεμβρίου με το νέο ημερολόγιο), Σάββατο, όπως φέτος. Τιμώντας την επέτειο, θα δούμε σήμερα ορισμένα νέα στοιχεία από έρευνά μας, που ανακοινώθηκε πρόσφατα σε συνέδριο στη Λεμεσό και θα δημοσιευθεί εκτενέστερα στο επόμενο τεύχος του περιοδικού «Ακτή», και τεκμηριώνει, κατά την άποψή μας, τη συμμετοχή του Βασίλη Μιχαηλίδη στον ελληνικό στρατό, στην επανάσταση της «Ηπειροθεσσαλίας» το 1878, ως στρατιώτη στον τακτικό στρατό και όχι μέλους σε άτακτο εθελοντικό σώμα. Έ

να από τα κενά στη βιογραφία του εθνικού μας ποιητή είναι οι ασαφείς πληροφορίες για την εθελοντική του θητεία στον ελληνικό στρατό, που ακολούθησε την αποτυχία του να σπουδάσει ζωγραφική στην Ιταλία.

Πρόκειται για μια σκοτεινή εποχή της ζωής του Μιχαηλίδη, καθώς οι πληροφορίες είναι ελάχιστες και αντιφατικές. Σύμφωνα με όσα υποστηρίζω στο υπό δημοσίευση άρθρο, ο Βασίλης Μιχαηλίδης υπηρετούσε στον στρατό, και δεν είχε καταταχθεί εθελοντής για την επανάσταση της Ηπειροθεσσαλίας, με συμμετοχή στη μάχη της Μακρυνίτσας στο Πήλιο, όπως επικράτησε.

Φαίνεται, δηλαδή, ότι ισχύει η δημοσιευθείσα πληροφορία από τον Μιχάλη Πιερή, από το Αρχείο Αιμ. Χουρμούζιου, ότι ο ποιητής «έκαμεν 2-3 χρόνια ως στρατιώτης». Πώς έχει η ιστορία: Στα τέλη Ιανουαρίου 1878 η μονάδα του επιλοχία Δημήτριου Τερτίπη ακολούθησε τους επαναστάτες της Θεσσαλίας, αρνούμενη να τους εγκαταλείψει, σε αντίθεση με την ελληνική κυβέρνηση, που ενώ αρχικά διέταξε την είσοδο του στρατού στο τουρκικό έδαφος, στη συνέχεια υπαναχώρησε.

Τους «λιποτάκτες», όπως κηρύχθηκαν, ακολούθησαν άλλοι εκατό στρατιώτες, με έδρα τη Λαμία, υπό τον επιλοχία Γεώργιο Λάιο. Ανάμεσά τους ήταν και ο δεκανέας Βασίλ. Κύπριος. Το σώμα Τερτίπη – Λαΐου πολέμησε στη Ματαράγκα, στις 21 Μαρτίου 1878, όπου 800 περίπου Έλληνες αντιμετώπισαν 5.000 Τούρκους στρατιώτες και ιππείς, ενισχυμένους με πυροβολικό. (Η Ματαράγκα βρίσκεται ανατολικά της Καρδίτσας και βορείως των Σοφάδων.)

Στην άνιση μάχη, όπου σκοτώθηκε ηρωικά ο Λάιος, πολέμησε και ο Β. Κύπριος. Έναν μήνα αργότερα, στις 19 Απριλίου, έληξε η επανάσταση και οι «λιποτάκτες» επέστρεψαν στον στρατό. Τον Ιούλιο του 1878 οι Βρετανοί ανέλαβαν τη διακυβέρνηση της Κύπρου και, λίγους μήνες αργότερα, ο Βασίλης Μιχαηλίδης επέστρεψε στο νησί.

Σύμφωνα με τη γνωστή πληροφορία του Γιάννη Λεύκη, «έφτασε στη Λεμεσό με μια τριμμένη στολή Έλληνα στρατιώτη» και για να μπορέσει να αγοράσει «πολιτικά» ρούχα έγινε έρανος μεταξύ των Λεμεσιανών.

Θεωρώ ότι ο δεκανέας «Βασίλ. Κύπριος» είναι ο Μιχαηλίδης, καθώς πιστεύω ότι η εμπειρία του από τη συμμετοχή στην επανάσταση του 1878 και η πικρία του από την εγκατάλειψη των επαναστατών από την κυβέρνηση του Αλέξ. Κουμουνδούρου τεκμηριώνεται και σε στίχους του. Στην «Ασθενή Λύρα», τη συλλογή του 1882, και στο ποίημα «Εγερτήριον», που γράφτηκε τον Δεκέμβριο του 1880, ο Μιχαηλίδης καλεί τους νέους της Ελλάδας να περάσουν την Όρθρυν (που χωρίζει τη Στερεά Ελλάδα από τη Θεσσαλία) και απευθύνεται με οργή στον τότε πρωθυπουργό: «Κουμουνδούρε, συ, όστις / Μας αδίκησας τόσον, / Όταν ήτον η Πλεύνα/ Εις τας χείρας των Ρώσσων [=1878],/ Τότε, όταν του δόλου/ Το ποτόν εποτίσθης/ Τότε, όταν εις κούφιαις / Υποσχέσεις επείσθης/ Κ’ ενώ ήσαν σ’ τα όπλα / Θεσσαλοί κ’ Ηπειρώται,/ (…) Δυνατά των ετοίμων/ Τας ηνίας εκράτεις/».

Επίσης, στην «Προς τον Κύριλλον (επιστολή)», του 1882, που δημοσίευσαν οι Λευτέρης Παπαλεοντίου και Κυριάκος Ιωάννου το 2012, ενημερώνοντας για το «πώς τα παν οι δικοί μας (…) τζει μες στην Θεσσαλίαν», ο ποιητής καταγράφει με αγανάκτηση: «Εσκοτωθήκαν άδικα τζ’ εμείναν τους οι κόποι (…) Πάντα αρκινούντουν’ την δουλειάν [=τις επαναστάσεις] χωρίς να την τελειώσουν».

Το παράπονο ενός υπόδουλου Έλληνα επαναστάτη του 19ου αιώνα…

*Αναπλ. καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου