Πολλοί άνθρωποι μπορεί να αισθανθούν ενοχές επειδή «δεν ξεκίνησαν δίαιτα ή γυμναστήριο», «δεν εκπλήρωσαν τους στόχους ή τα όνειρά τους», «στεναχώρησα κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο».

Όταν όμως το άτομο έχει ανάγκη συνεχώς να ευχαριστεί τους άλλους, δυσκολεύεται να θέσει όρια ή να πει «όχι», τότε είναι πιθανόν να απομακρυνθεί από τις επιθυμίες του, προκειμένου να αναλάβει περισσότερες υποχρεώσεις λόγω ενοχών.

Σταδιακά η μαθημένη αυτή συμπεριφορά, οδηγεί το άτομο στην καθημερινή πίεση και ανησυχία εφόσον έχει να ανταποκριθεί σε ολοένα και περισσότερες υποχρεώσεις. Ο εγκλωβισμός σε έναν Φαύλο Κύκλο δυσαρέσκειας προκύπτει όταν μόνο με αυτόν τον τρόπο αισθάνεται κάποιος χρήσιμος, ικανός και αρεστός.

Οι άνθρωποι που δεν μπορούν να πουν εύκολα «όχι», διακατέχονται από πολλά πρέπει και άκαμπτους κανόνες. Κυριαρχεί με λίγα λόγια η πεποίθηση ότι η ικανοποίηση των επιθυμιών των άλλων ισοδυναμεί με μεγαλύτερη αξία.

Οι ενοχές συνδέονται με υπερβολικές προσδοκίες από τον ίδιο τον εαυτό μας για να ανταποκριθούμε στις επιθυμίες και τις απαιτήσεις των άλλων εφόσον αυτό είναι που «πρέπει» να γίνει για να είμαστε σωστοί.

Αν το άτομο που κυριεύεται από ενοχές έχει παράλληλα και χαμηλή αυτοεκτίμηση γίνεται πιο επιρρεπές σε αγχώδεις και συναισθηματικές διαταραχές λόγω της τάσης να αυτο-κατηγορούνται. Αυτό επίσης μπορεί να ενισχύσει την ανάγκη για τελειοθηρία από την μία, ενώ στην πραγματικότητα υπάρχει έλλειψη εμπιστοσύνης ότι αυτό θα επιτευχθεί.

Οι ενοχές σε αντίθεση με τα υπόλοιπα συναισθήματα, χαρά, λύπη, φόβος, θυμός, πηγάζουν από τις κοινωνικές νόρμες και την ανάγκη για ομαλή συνύπαρξη με τους άλλους. Εμφανίζονται όταν μέσω των μαθημένων κανόνων από την οικογένεια, το σχολείο και τους «σημαντικούς άλλους» αντιλαμβανόμαστε το «σωστό ή λάθος».

Το να αισθανόμαστε ενοχές για πράγματα, που έρχονται σε αντίθεση με τους αποδεκτούς κανόνες, είναι φυσιολογικό και απαραίτητο να συμβαίνει, αφού έτσι μπορούμε να προλάβουμε συμπεριφορές που θα πληγώσουν τους άλλους. Πρόκειται για τις υγιείς ενοχές. Όταν όμως μας διακατέχει διαρκώς το συναίσθημα αυτό, τότε η ενοχή είναι τοξική.

Πώς θα αναγνωρίσετε τα σημάδια;

1. Η τάση να φορτώνεστε με υπερβολικές υποχρεώσεις
2. Η ανάγκη να είστε αρεστός στους άλλους
3. Η υπερβολική σημασία στη γνώμη των άλλων
4. Η πεποίθηση ότι οφείλετε να κάνετε τα πάντα σωστά
5. Η διαρκής απολογία και αγωνία
6. Το αίσθημα της μειονεξίας απέναντι στους άλλους
7. Η γρήγορη διάψευση των προσδοκιών σε σχέσεις
8. Τα πολλά «πρέπει» σε αντίθεση με τις ελάχιστες επιθυμίες
9. Η δυσκολία του να θέσετε όρια και να πείτε «όχι»
10. Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα και οι μεταπτώσεις στη διάθεση
11. Τα ξεσπάσματα θυμού
12. Το αίσθημα του χειρισμού/εκμετάλλευσης από τους άλλους
13. Το υψηλό αίσθημα ευθύνης
14. Η τάση να κατηγορείτε τους άλλους

Όσο πιο αυστηρή η διαπαιδαγώγηση, τόσο μεγαλύτερες οι ενοχές που αναπτύσσει ένα παιδί, εφόσον αισθάνεται υπεύθυνο για πιθανά λάθη ή απογοήτευση που προκαλεί στους άλλους. Αν και τα παιδιά χρειάζονται όρια ωστόσο η ευελεξία είναι επίσης απαραίτητη προκειμένου να μην πιέζονται από υπερβολικές προσδοκίες και αυστηρή κριτική.

Χρειάζεται να εντοπίσουμε την πηγή των ενοχών. Σε κάθε περίπτωση βοηθά η καταγραφή των αιτιών που πιστεύουμε ότι μας οδήγησαν σε δυσλειτουργικές σκέψεις προκειμένου να τις εκλογικεύσουμε.

Ποιο θα ήταν το πιο καταστροφικό σενάριο αν για παράδειγμα λέγαμε «όχι»;

Και πόσο πιθανό είναι αυτό να συμβεί; (αποκαταστροφοποίηση).

Το να είμαστε αρεστοί σε όλους δεν είναι εφικτό. Το να προσπαθούμε να αποδεχτούμε τον εαυτό μας και να αναγνωρίσουμε τις επιθυμίες μας λειτουργεί πάντα ευεργετικά στην ψυχική μας υγεία και ευεξία.

Αν τα συναισθήματα ενοχής επιβαρύνουν την διάθεση και την καθημερινή λειτουργικότητα είναι καλό να επισκεφθούμε έναν ειδικό. Η ψυχοθεραπεία στοχεύει στην τροποποίηση της αντίληψης και την αναδόμηση των πεποιθήσεων μας απέναντι σε πρέπει και κανόνες προκειμένου να επιτευχθεί η ισορροπία.