Δεν υπάρχει ένα και μοναδικό πρωτόκολλο θεραπείας για όλα τα παιδιά με αυτισμό, αλλά τα περισσότερα ανταποκρίνονται καλύτερα στα ισχυρώς δομημένα συμπεριφορικά προγράμματα.

Το πρόγραμμα παρέμβασης για άτομα που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού, εκτός των άλλων ειδικοτήτων όπως ο παιδοψυχολόγος, ο νευρολόγος, ειδικός εκπαιδευτής κ.α. απαιτεί και την ενεργή συμμετοχή λογοθεραπευτή. Τα τελευταία χρόνια έχει αναδειχθεί η σημαντικότητα της λογοθεραπευτικής παρέμβασης στον αυτισμό.

Τα προβλήματα επικοινωνίας στα αυτιστικά παιδιά ποικίλουν σε κάποιο βαθμό και εξαρτώνται από την νοητική και κοινωνική ανάπτυξη του ατόμου. Ορισμένα μπορεί να μην μιλάνε καθόλου ενώ άλλα έχουν καλά ανεπτυγμένο λεξιλόγιο και μπορούν να μιλήσουν με διάρκεια για θέματα που τα ενδιαφέρουν.

Κάθε απόπειρα θεραπείας πρέπει να ξεκινήσει με αξιολόγηση των ατομικών ικανοτήτων ομιλίας του παιδιού από εκπαιδευμένους ειδικούς λόγου και ομιλίας. Αν και ορισμένα αυτιστικά παιδιά έχουν ελάχιστο ή και καθόλου πρόβλημα στην προφορά λέξεων τα πιο πολλά αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην αποτελεσματική χρήση της γλώσσας.

Ακόμα και τα παιδιά που δεν έχουν πρόβλημα άρθρωσης παρουσιάζουν δυσκολίες στην πρακτική χρήση της γλώσσας όπως το να ξέρει τι να πει, πώς να το πει, και πότε να το πει καθώς και το πώς να αλληλεπίδραση κοινωνικά με άλλους ανθρώπους. Πολλά παιδιά  συχνά λένε πράγματα που δεν έχουν περιεχόμενο ή πληροφορίες. Άλλα επαναλαμβάνουν αυτολεξεί ότι έχουν ακούσει (ηχολαλία) ή επαναλαμβάνουν άσχετα κείμενα που έχουν απομνημονεύσει. Ορισμένα αυτιστικά παιδιά μιλούν με υψηλό τόνο φωνής ή χρησιμοποιούν ρομποτικό ήχο ομιλίας.

Δύο δεξιότητες που θα πρέπει να προϋπάρχουν για την ανάπτυξη της γλώσσας είναι η συνδυαστική προσοχή (joint attention) και η κοινωνική πρωτοβουλία (social initiation). Η joint attention περιλαμβάνει εστίαση με το βλέμμα και χειρονομίες αναφοράς, όπως το να εστιάζεις σε αντικείμενα (pointing), το δείξιμο και το να δίνεις. Τα παιδιά με αυτισμό υστερούν στην κοινωνική πρωτοβουλία όπως το να κάνουν ερωτήσεις.

Δηλαδή δεν παρεμβαίνουν, δεν “πετάγονται”, δεν παρεμβάλλονται σε συνομιλίες και έτσι αποτυγχάνουν να χρησιμοποιήσουν την γλώσσα ως μέσο κοινωνικής αλληλεπίδρασης.

Αν και δεν έχει βρεθεί κάποια θεραπεία για την επιτυχή βελτίωση της επικοινωνίας, η καλύτερη θεραπευτική προσέγγιση ξεκινάει νωρίς κατά την προσχολική ηλικία, είναι ατομικά φτιαγμένη, και περιλαμβάνει και τους γονείς μαζί με τους ειδικούς. Σκοπός είναι να βελτιώνεται συνεχώς η χρήσιμη επικοινωνία.

Για κάποια λεκτική επικοινωνία είναι ρεαλιστικός ο στόχος, για επικοινωνία μέσω χειρονομιών ή μέσω ενός συστήματος συμβόλων όπως πίνακες εικόνων μπορεί να επιχειρηθεί. Πρέπει να γίνονται αξιολογήσεις ανά διαστήματα, προκειμένου για βρεθούν οι καλύτερες εξατομικευμένες προσεγγίσεις και για να επαναπροσδιοριστούν οι στόχοι για περαιτέρω βελτίωση.

Σε ποιους τομείς μπορεί ο λογοθεραπευτής να βοηθήσει το παιδί; Αρχικά, ο λογοθεραπευτής μπορεί να δουλέψει με το παιδί σε ποικίλα περιβάλλοντα, όπως το σπίτι ή το σχολείο, σε μικρές ομάδες μαζί με άλλα παιδιά ή και σε ατομικές συνεδρίες. Ο λογοθεραπευτής μπορεί να βοηθήσει το παιδί βελτιώνοντας την ομιλία, τον γραπτό λόγο, τις κοινωνικές δεξιότητες ή ακόμη να αναπτύξει έναν εναλλακτικό τρόπο επικοινωνίας.

Πιο αναλυτικά η λογοθεραπευτική προσέγγιση μπορεί να βοηθήσει το παιδί:

Στην σχέση του παιδιού με τους γύρω του (επικοινωνία):

Βελτιώνοντας την ‘παρατήρηση από κοινού’ (πχ. με το να μπορεί να δίνει προσοχή σε ένα αντικείμενο συγχρόνως με κάποιον άλλον

Αναπτύσσοντας κοινωνική πρωτοβουλία (πχ. να μπορεί να αρχίσει έναν διάλογο)

Με το να κατανοεί και να χρησιμοποιεί μη λεκτικά στοιχεία της γλώσσας, όπως χειρονομίες και εκφράσεις για να επικοινωνεί επαρκώς, πχ. να κατανοεί γιατί ο άλλος κουνάει το κεφάλι του προς τα κάτω (καταφατική απόκριση)

Με το να ακολουθεί οδηγίες, πχ. από την δασκάλα του κατά την διάρκεια του μαθήματος στην τάξη («βγάλε το βιβλίο σου», «κλείσε την πόρτα» κ.ά.)

Να κατανοεί και να βάζει τον εαυτό του την θέση του άλλου (theory of mind), πχ. να κατανοεί ότι στο άλλο παιδί που παίζουν μαζί μπορεί να μην  αρέσουν τα ίδια παιχνίδια.

Να μειώσει επαναληπτικές (εμμονικές) συμπεριφορές, πχ. να κάνει στροφές γύρω από τον εαυτό του, να θέλει να παίζει με ένα συγκεκριμένο αυτοκινητάκι κτλ . Με το να βελτιώσει την βλεμματική επαφή, πχ. να μπορεί να κοιτάει την μητέρα του όταν αυτή του απευθύνει τον λόγο

Με το να συμμετάσχει ενεργά σε διάλογο κάνοντας ερωτήσεις

Να μπορεί να απαντήσει ορθά σε ερωτήσεις και να μην ξεφεύγει από το θέμα

Να γνωρίζει πότε μπορεί να ξεκινήσει έναν διάλογο και πότε μπορεί/πρέπει να τον σταματήσει

Μειώνοντας τον «ρομποτικό» ήχο ομιλίας ή/και την ηχολαλία.

Στον γραπτό λόγο και στην ανάγνωση (πάντα σε απόλυτη συνεργασία με τον ειδικό παιδαγωγό και τον εργοθεραπευτή):

Με το να μπορεί να διαβάζει ένα βιβλίο, να συγκεντρώνει τις απαραίτητες πληροφορίες και να λέει ιστορίες βάσει αυτού

Γράφοντας γράμματα, λέξεις και προτάσεις.

Στην δημιουργία και χρήση εναλλακτικού τρόπου επικοινωνίας όπως:

1. Νοηματική γλώσσα

2. Σύστημα επικοινωνίας μέσω εικόνων

3. Σύστημα επικοινωνίας με ηλεκτρονικά μέσα, για παράδειγμα Η/Υ, tablet, κινητό τηλέφωνο και άλλα ηλεκτρονικά μέσα σχεδιασμένα ειδικά για τον σκοπό αυτό

Ένα καίριο στοιχείο κατά το πρόγραμμα παρέμβασης στον αυτισμό είναι πως όλες οι ειδικότητες (παιδοψυχολόγος, ο νευρολόγος, ειδικός εκπαιδευτής, λογοθεραπευτής, εργοθεραπευτής) πρέπει να δουλεύουν σαν ομάδα, συμβουλεύοντας ο ένας τον άλλον, ανταλλάσσοντας απόψεις και δρώντας από κοινού για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα στο οποίο μπορεί να φθάσει το κάθε παιδί.