Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, δεν ήταν πάντοτε αεροδρόμιο, αλλά και ο  Πρωθυπουργός που διπλασίασε την Ελλάδα.

Έχοντας πάρει τον αέρα των πολεμικών αναμετρήσεων έφτασε στο σημείο να στείλει εκστρατευτικό σώμα στην Ουκρανία.

Το ζήτησαν οι Άγγλοι, οι Γάλλοι στο πιο επίσημο μιας και είχαν δει τι μπορούν να κάνουν της Ελλάδος τα παιδιά, στο Σκρα κι αλλού κατά τον Μεγάλο Πόλεμο, που μετά τον Β΄τον είπαμε Α΄για να μη χαθεί το μέτρημα.

Για να βάλουν τους Έλληνες μπροστά  το έκαναν, μιας και οι Γάλλοι είχαν ψυχολογικά από το Δυτικό Μέτωπο, τον φοβερό πόλεμο χαρακωμάτων.

Στείλαμε λοιπόν  χιλιάδες Έλληνες στρατιώτες στη μεσημβρινή Ρωσία όπως έλεγαν οι μορφωμένοι την σημερινή Ουκρανία στις αρχές του 1919, για να καταπνίξουν την επανάσταση των Μπολσεβίκων, βοηθώντας τους αντεπανανάστες.

Η επιχείρηση θα σημειώσει κάτι παραπάνω από παταγώδη αποτυχία: ήταν σίγουρα ένα από τα μοιραία σφάλματα του Ελ. Βενιζέλου.

Την περίοδο εκείνη, στη Ρωσία μαινόταν ο Εμφύλιος Πόλεμος. Οι Μπολσεβίκοι είχαν υπό την κυριαρχία τους τις μεγάλες πόλεις  αλλά στην ύπαιθρο τα έβρισκαν μπαστούνια από τους Κοζάκους.

Πρέπει να θυμίσουμε πως αμέσως μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση η Ουκρανία ανακήρυξε την ανεξαρτησία της. Έπειτα από μερικές εβδομάδες ,τα Σοβιέτ έκαναν την εμφάνισή τους και τον Ιανουάριο του 1918 είχαν φτάσει στο Κίεβο.

Μετά τη Συνθήκη του Μπρεστ- Λιτόφσκ με την οποία αναγνωριζόταν η ανεξαρτησία της Γεωργίας, της Λιθουανίας και της περιοχής της Κουρλάνδης, η Τουρκία αποκτούσε τα εδάφη της Αρμενίας και η Γερμανία καταλάμβανε την Εσθονία, τη ΒΔ Λευκορωσία και άλλα εδάφη, η Ουκρανία ζήτησε την παρέμβαση των Γερμανών του Ανατολικού Μετώπου.

Στην Ουκρανία υπήρχαν 500.000 ένστολοι Γερμανοί. Εν αναμονή του επαναπατρισμού τους δημιουργήθηκε κενό εξουσίας, το οποίο καλύφθηκε από Ουκρανούς εθνικιστές και ‘’Λευκούς Ρώσους’’. Οι ‘’Λευκοί Ρώσοι’’ γνωστοί και ως ‘’Λευκή Φρουρά’’ (Garde Blanche) σε αντίθεση με την ‘’Ερυθρά Φρουρά’’ των μπολσεβίκων ήταν οπαδοί του τσαρικού καθεστώτος, που μετά την επικράτηση των μπολσεβίκων δημιούργησαν εθελοντικά σώματα για την ανατροπή τους. Έπειτα πρόσφεραν την υποστήριξή τους στους Συμμάχους, που  χρηματοδοτούσαν τη στρατιωτική τους δράση. Πάντως οι Ουκρανοί εθελοντές και οι ‘’Λευκοί Ρώσοι’’ έπαιζαν σε πολλά ταμπλό, άλλες φορές συμμαχούσαν εναντίον των μπολσεβίκων, άλλες είχαν διαμάχες μεταξύ τους και άλλες διαγκωνίζονταν για το ποιος θα επικρατήσει σ’ ένα ομιχλώδες τοπίο.

Ο σημαντικότερος ηγέτης των αντικομμουνιστών ήταν ο Στρατηγός Anton Ivanovich Denikin, επικεφαλής 4.000 ανδρών. Από την άλλη πλευρά οι μπολσεβίκοι ήταν όχι απλά πολλαπλάσιοι, ήταν ψαρωτικοί με τη μαζικότητά τους.

Με 1.000.000 άνδρες ο ‘’Ερυθρός Στρατός’’ υπό την ηγεσία του Τρότσκι, συνεπικουρούμενος από ένα δίκτυο κατασκόπων, πληροφοριοδοτών, ‘’συμπαθούντων’’ και λοιπών δημοκρατικών δυνάμεων, θεωρούσε ιερό καθήκον την επικράτηση σε όλα τα μέτωπα.

Οι επικεφαλής των Ουκρανών ζήτησαν από τους Δυτικούς την εσπευσμένη αποστολή στρατευμάτων στα εδάφη τους φοβούμενοι την προέλαση των μπολσεβίκων.

Η Δύση κλασικά διαιρεμένη:

Οι Άγγλοι πολιτικοί και η αγγλική κοινή γνώμη καταδίκαζαν την εμπλοκή της χώρας τους στην Ουκρανία. Οι Η.Π.Α. διά του Γουίλιαμ Μπούλιτ, συμβούλου του προέδρου Γουίλσον, δεν μπορούσαν να καταλάβουν για ποιο λόγο έπρεπε οι νικητές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου να πολεμήσουν τους μπολσεβίκους, οι οποίοι προκειμένου να εδραιώσουν το καθεστώς τους, θα μπορούσαν να προβούν σε παραχωρήσεις με ειρηνικό τρόπο.

Εκείνη που είχε συμφέροντα για επέμβαση στην Ουκρανία ήταν η Γαλλία, η οποία κινδύνευε να μην εισπράξει τα δάνεια που είχε χορηγήσει στο τσαρικό καθεστώς, με απώλεια οικονομικού χώρου και με ακύρωση επανόδου στην αγορά για διάσωση κεκτημένων.

Γάλλοι κεφαλαιούχοι, που είχαν πληγεί καίρια από την επανάσταση των μπολσεβίκων, πίεζαν την κυβέρνησή τους να αναλάβει πολεμική δράση. Σιγοντάριζαν πολλοί Ρώσοι εξόριστοι στο Παρίσι, κυρίως αξιωματούχοι και στελέχη του τσαρικού καθεστώτος.

Το Παρίσι αποφάσισε αρχικά να επιβάλει οικονομικό αποκλεισμό (σας θυμίζει κάτι;) και να αποφύγει την εμπλοκή του σε πόλεμο με τους μπολσεβίκους. Τελικά όμως η Κυβέρνηση Κλεμανσό πήρε τ΄ άρματα.

Στην περιοχή της Ουκρανίας, που μας αφορά, η κατάσταση ήταν αρκετά περίπλοκη, ίσως λίγο περισσότερο από ότι ζούμε σήμερα. Ουκρανοί εθνικιστές, οπαδοί του Τσάρου, τοπικοί οπλαρχηγοί, στρατηγοί και πρίγκιπες με προσωπικές πολιτικές φιλοδοξίες, ένοπλες οργανώσεις, πολιτικοί και στρατιωτικοί σχηματισμοί των Μπολσεβίκων δημιουργούσαν μια κατάσταση γενικευμένης σύγχυσης. Μέτωπο δεν υπήρχε, ούτε κανείς γνώριζε ποιος είναι ακριβώς ο εχθρός.

Οι γαλλικές δυνάμεις ήταν παρούσες στην περιοχή από τις 5 Δεκεμβρίου του 1918. Ο γάλλος πρωθυπουργός, Ζορζ Κλεμανσό, ζήτησε από τον ομόλογό του Ελευθέριο Βενιζέλο τη συμμετοχή ελληνικών δυνάμεων στις επιχειρήσεις, με αντάλλαγμα την ευμενή στάση της χώρας του υπέρ των εθνικών διεκδικήσεων σε Ανατολική Θράκη και Μικρά Ασία στη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων. Ο Βενιζέλος ζύγισε την κατάσταση, καθώς στις περιοχές αυτές υπήρχε ισχυρή ελληνική παρουσία και προβλέψιμος ο κίνδυνος αντεκδικήσεων από τους Μπολσεβίκους, και απάντησε θετικά στο αίτημα του Κλεμανσό.

Την αποστολή θα έφερνε σε πέρας το Α’ Σώμα Στρατού υπό τη διοίκηση του υποστράτηγου Κωνσταντίνου Νίδερ, που μόλις είχε ολοκληρώσει την αποστολή αποκατάστασης της ελληνικής κυριαρχίας στην Ανατολική Μακεδονία. Η μεταφορά των ελληνικών δυνάμεων (2η και 13η Μεραρχία) άρχισε στις 2 Ιανουαρίου 1919, ενώ η 1η Μεραρχία παρέμεινε στην Καβάλα αναμένοντας διαταγές.

Οι πρώτοι Έλληνες στρατιώτες άρχισαν να αποβιβάζονται στην Οδησσό στις 7 Ιανουαρίου και στο επόμενο διάστημα το εκστρατευτικό σώμα αριθμούσαν 23.551 άνδρες.

Ανάμεσα στους διοικητές των μονάδων γνωστοί στρατιωτικοί, με σημαντικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας αργότερα, όπως ο συνταγματάρχης Αλέξανδρος Οθωναίος και οι αντισυνταγματάρχες Γεώργιος Κονδύλης (διοικητής του 3ου Συντάγματος Πεζικού) και Νικόλαος Πλαστήρας (διοικητής του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων).

Τότε γράψανε ένσημα, ήταν η δική τους υπηρεσία στο εξωτερικό,

Οι ελληνικές δυνάμεις τέθηκαν αμέσως υπό τη διοίκηση της Α’ Συμμαχικής ομάδας μεραρχιών, δυνάμεως 70.000 ανδρών, την οποία διοικούσε ο Γάλλος στρατηγός Ντ’ Ανσέλμ. Οι Έλληνες ήταν το πιο αξιόμαχο τμήμα της συμμαχικής δύναμης, καθώς οι Γάλλοι στρατιώτες ήταν εμφανώς καταπονημένοι από την περιπέτεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και πολλοί από αυτούς έβλεπαν με συμπάθεια το κομμουνιστικό καθεστώς του Λένιν.

Κλήθηκαν, όμως, να συμμετάσχουν σ’ έναν πόλεμο σκοπιμότητας, «αδικαιολόγητο και πρόχειρα προετοιμασμένο», σύμφωνα με μεγάλη μερίδα ιστορικών.

Εναντίον του συμμαχικού εκστρατευτικού σώματος, οι Σοβιετικοί διέθεσαν τρεις στρατιές, με δύναμη 217.000 ανδρών. Ο στρατός αυτός, αφού συνέτριψε το ουκρανικό αυτονομιστικό κίνημα τον Ιανουάριο του 1919, στράφηκε στη συνέχεια κατά των Συμμάχων στην Οδησσό και την Κριμαία. Με τη συντριπτική του υπεροχή τους ανάγκασε σε μάχες οπισθοφυλακών, στις οποίες οι ελληνικές δυνάμεις διακρίθηκαν για την αυταπάρνηση και την πειθαρχία τους.

Η πρώτη μάχη με την εμπλοκή ελληνικών δυνάμεων δόθηκε στις 25 Φεβρουαρίου, όταν το 1ο Σύνταγμα Πεζικού υπό τον αντισυνταγματάρχη Νικόλαο Ρόκα, απελευθέρωσε τη φρουρά της Χερσώνας, την οποία πολιορκούσε ο Κόκκινος Στρατός. Στη συνέχεια, οι έλληνες στρατιώτες έλαβαν μέρος σε πολλές μάχες, έως τις 20 Μαρτίου 1919, όταν έπειτα από απόφαση των συμμάχων δόθηκε εντολή για το τέλος της εκστρατείας και την εκκένωση της Οδησσού.

Οι ελληνικές μονάδες υποχώρησαν με υποδειγματική τάξη και παρατάχθηκαν στη δυτική όχθη του ποταμού Δνείστερου για να υπερασπίσουν την περιοχή της Βεσσαραβίας (σημερινή Μολδαβία) από τις επιθέσεις του Κόκκινου Στρατού.

Στην περιοχή της Κριμαίας παρέμεινε έως τις 14 Απριλίου 1919 το 2ο Σύνταγμα Πεζικού, όπου αντιμετώπισε αλλεπάλληλες επιθέσεις του Κόκκινου Στρατού και κατέστειλε την εξέγερση των εργατών της Σεβαστούπολης, ενισχυμένους με Γάλλους ναύτες, που εντωμεταξύ είχαν στασιάσει. Τον Ιούνιο του 1919 το Α’ Σώμα Στρατού προωθήθηκε στη Σμύρνη, όπου ο ελληνικός στρατός επιχειρούσε από τον Μάιο. Οι συνολικές απώλειες του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στη μεσημβρινή Ρωσία ανήλθαν σε 398 νεκρούς και 657 τραυματίες.

Η επιλογή του Ελευθέριου Βενιζέλου για τη συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία της Ουκρανίας δεν δικαιώθηκε από τα πράγματα.

Οι εθνικές διεκδικήσεις σε Ανατολική Θράκη και Μικρά Ασία πήγαν άκλαυτες, αφού μεσολάβησε η Μικρασιατική Καταστροφή, ενώ κόστισε βαρύτατα στις ελληνικές κοινότητες της νότιας Ρωσίας, που θεωρήθηκαν αμφίβολης νομιμοφροσύνης από τις σοβιετικές αρχές και πολλά μέλη της αναγκάσθηκαν να καταφύγουν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα.

Η εκστρατεία της Ουκρανίας στηλιτεύεται ακόμη από την ελληνική αριστερά ως “επαίσχυντη”, ενώ δόθηκε ένα παραπάνω άλλοθι στους Σοβιετικούς, στην ειλημμένη απόφαση τους να τα κάνουν πλακάκια με τον Κεμάλ.

Το ίδιο άλλωστε έπραξαν και οι φίλοι μας οι Γάλλοι: τα βρήκαν πρώτοι με τον Κεμάλ και μας έγραψαν κανονικά, παρότι εμείς προστρέξαμε στην Ουκρανία να τους βοηθήσουμε.

Αυτοί είχαν το σαθρό επιχείρημα πως στα πράγματα δεν ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος…