Της Μαρίνας Κόντζηλα,

Ψυχολόγου, εκπαιδεύτριας ομάδων γονέων

Ακούμε συχνά γύρω μας να μιλούν για προσδοκίες. Τι ακριβώς όμως σημαίνει αυτό; Η λέξη προσδοκία αναφέρεται στην προσμονή με ελπίδα για κάτι καλό και θετικό. Οι προσδοκίες αναφέρονται σε δυο κατηγορίες: την προσωπικότητα και τα επιτεύγματα.

Πιο συγκεκριμένα η προσωπικότητα αφορά στο σύνολο των στοιχείων του χαρακτήρα που οι γονείς επιθυμούν να αποκτήσουν τα παιδιά τους, όπως η υπευθυνότητα, η υπομονή, η ενσυναίσθηση, η πειθαρχία, η ευγένεια κ.ά. Τα επιτεύγματα αφορούν σε ακαδημαϊκές δραστηριότητες, όπως η καλή σχολική επίδοση ή δημιουργικές δραστηριότητες, όπως η μουσική, ο χορός, ο αθλητισμός, οι οποίες έχουν ως αρχικό στόχο την αποκόμιση ικανοποίησης και ευχαρίστησης και ταυτόχρονα εξασφαλίζουν τη σωματική υγεία και την ψυχική ευεξία του παιδιού.

Ήδη από τους πρώτους μήνες της εγκυμοσύνης οι μελλοντικοί γονείς έχουν προσδοκίες για το φύλο του παιδιού και εκφράζουν την προτίμησή τους απέναντι στα αγόρια ή στα κορίτσια αντίστοιχα.

Το παιδί αξιολογείται στην ουσία  από τη στιγμή που γεννιέται. Αρχικά η αξιολόγηση αφορά στο βάρος, το ύψος και τη μορφή του. Οι γονείς και το περιβάλλον του αρχίζουν από τις πρώτες μέρες της ζωής του βρέφους να αναρωτιούνται σε ποιον μοιάζει και μέσω αυτής της αναζήτησης κάνουν μια πρώτη απόπειρα να αποδώσουν στο παιδί χαρακτηριστικά γνωρίσματα που ανήκουν σε κάποιον άλλο (π.χ. μπαμπά, μαμά, γιαγιά κ.λ.π) ανάλογα με τις προσδοκίες τους.

Αναμφισβήτητα οι γονείς αγαπούν τα παιδιά τους και προσπαθούν να κάνουν ότι καλύτερο για αυτά. Πολλές φορές όμως, επηρεασμένοι από τα βιώματά τους και κουβαλώντας όσα έχουν διδαχθεί και ένα σύστημα αξιών από το δικό τους οικογενειακό περιβάλλον και επειδή δε γνωρίζουν κάτι άλλο, τα εφαρμόζουν στην ανατροφή των παιδιών τους, θεωρώντας πως είναι οι ιδανικές επιλογές. Με αυτό τον τρόπο, πέφτουν στην παγίδα να ταυτίζονται τόσο με τα παιδιά τους που τα βλέπουν και τα αντιμετωπίζουν σαν μια προέκταση της ζωής που δεν έζησαν ποτέ οι ίδιοι και όχι σαν μεμονωμένα άτομα που πρέπει να ανακαλύψουν την ταυτότητά τους και να διαμορφώσουν σταδιακά τη δική τους ολοκληρωμένη προσωπικότητα.

Οι γονείς στην ουσία συχνά καθρεφτίζουν στο παιδί τα δικά τους ανεκπλήρωτα όνειρα και τις προσωπικές τους φιλοδοξίες και έτσι  οι προσδοκίες τους τις περισσότερες φορές  είναι επηρεασμένες σε μεγάλο βαθμό από τις ελλείψεις και τα απωθημένα τους.

Για να έχουν οι προσδοκίες των γονέων θετικό αντίκτυπο στο παιδί, βοηθώντας το να πιστέψει στον εαυτό του και δίνοντάς του κίνητρα για να προσπαθήσει να επιτύχει τους στόχους του, πρέπει πρωτίστως να είναι ρεαλιστικές. Και για να συμβεί αυτό θα πρέπει  να συμφωνούν με τη χρονολογική και αναπτυξιακή ηλικία του παιδιού, τις ικανότητες, τις δεξιότητες, τις ιδιαίτερες κλίσεις και την ιδιοσυγκρασία του. Είναι σημαντικό λοιπόν, να είναι οι γονείς σε θέση να αναγνωρίσουν όλα τα παραπάνω στοιχεία ώστε να έχουν από το παιδί τους τις αντίστοιχες απαιτήσεις και να του δώσουν τα κατάλληλα ερεθίσματα. Άλλωστε το κάθε παιδί αναπτύσσεται με το δικό του ρυθμό και είναι μοναδικό.

Οι υπέρμετρες προσδοκίες των γονέων πιέζουν το παιδί, το οδηγούν σε σύγχυση καθώς δε μπορεί να καταλάβει τι ζητάνε ακριβώς οι γονείς του και ενδέχεται να του προκαλέσουν διάφορα αρνητικά συναισθήματα, όπως αυξημένο άγχος, ενοχές, φόβο πως θα αποτύχει, θυμό, απογοήτευση, ματαίωση, αίσθημα του ανικανοποίητου, ανασφάλεια και έλλειψη σιγουριάς και πίστης στον εαυτό του και στις δυνατότητές του.

Επίσης, εξαιτίας των μη ρεαλιστικών προσδοκιών τους ελλοχεύει ο κίνδυνος για τους γονείς να μην είναι σε θέση να κατανοήσουν τι νιώθει το παιδί τους, ποιες είναι οι πραγματικές του επιθυμίες, τι κρύβεται πίσω από μια σχολική αποτυχία (π.χ. ειδικές μαθησιακές δυσκολίες), ποιες είναι οι ανάγκες του και άλλα σημαντικά πράγματα για την εξέλιξη του. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται ρήξη στη σχέση γονέων και παιδιών ιδιαίτερα κατά την ευαίσθητη περίοδο της εφηβείας εάν οι γονείς δεν αντιληφθούν έγκαιρα πως οι απαιτήσεις τους είναι υπερβολικές.

Οι προσδοκίες λοιπόν ανάλογα με το χειρισμό των γονιών μπορεί να ωφελήσουν την ανάπτυξη του παιδιού ή να αποτελέσουν τροχοπέδη στην υγιή ψυχοκοινωνική του εξέλιξη.

Ο στόχος δεν είναι να δημιουργήσουμε το ιδανικό παιδί γιατί το τέλειο δεν υπάρχει πουθενά. Το μυστικό για να μεγαλώσουν οι γονείς ένα υγιές και ευτυχισμένο παιδί είναι η ισορροπία. Δηλαδή, οι γονείς δε χρειάζεται να είναι ούτε υπερπροστατευτικοί, ούτε επικριτικοί. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις δεν θα έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Και αυτό γιατί από τη μια  η πολύ αυστηρή κριτική και η σύγκριση αυξάνει την πιθανότητα της αποτυχίας και από την άλλη η υπερπροστασία δεν αφήνει το περιθώριο στο παιδί να αναλάβει πρωτοβουλίες, να δοκιμάσει και να πειραματιστεί μόνο του ανεξάρτητα από την έκβαση της προσπάθειας.

Το πιο σημαντικό που πρέπει να θυμούνται όλοι οι γονείς είναι να φροντίζουν να εισπράττει το παιδί αναγνώριση για αυτό που είναι, αγάπη,  επιβράβευση, υποστήριξη και κατανόηση και να μπαίνουν στη διαδικασία παρατηρώντας το παιδί και τη συμπεριφορά του, προσεκτικά να σκεφτούν κατά πόσο οι προσδοκίες τους είναι λογικές και ρεαλιστικές.