Βρισκόμαστε στα 1923, μόλις 13 μήνες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, με το Στρατό να ασχολείται με τη διακυβέρνηση της χώρας, μετά από 10 χρόνια Βαλακανικών Πολέμων, του Α΄Παγκοσμίου, της Μικρασιατικής Εκστρατείας και τελικά της Καταστροφής.

Στα πράγματα βρίσκεται η Επαναστατική Κυβέρνηση Πλαστήρα-Γονατά και το μείζον πρόβλημα της εποχής είναι η ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό των Ελλήνων προσφύγων από τη Μικρά Ασία.

Το στρατιωτικό κίνημα των στρατηγών Παναγιώτη Γαργαλίδη (1870-1948) και Γεώργιου Λεοναρδόπουλου (1867-1936) εκδηλώθηκε τα μεσάνυχτα της 21ης προς 22ης  Οκτωβρίου  και βρίσκεται εν πολλοίς στη σκιά των πολλών στρατιωτικών κινημάτων του Μεσοπολέμου.

Έχει την ιδιαιτερότητα πως εκδηλώθηκε στη μαοϊκή (πριν τον Μάο) λογική της επικράτησης πρώτα στην ύπαιθρο και μετά στα αστικά κέντρα.

“Οι αντεπαναστάται Σχηματαρίου, Μακεδονίας και Κορίνθου”, έγραφε ο Τύπος.

Προέκυψε ως μια συμμαχία ετερόκλητων στρατιωτικών στοιχείων με επίσης ετερόκλητους στόχους: Επανδρώθηκε από βενιζελικούς αξιωματικούς (!!!), όπως οι επικεφαλής του, που είχαν παραγκωνισθεί και δε συμμετείχαν στην Επαναστατική Επιτροπή του Πλαστήρα, μέχρι βασιλόφρονες αξιωματικούς  όπως η «Ομάδα Ταγματαρχών», που είχαν τους λόγους τους να πιστεύουν πως οι επικείμενες εκλογές θα οδηγούσαν σε εκδίωξη του Βασιλέα.

Την τριάδα των κινηματιών συμπλήρωνε ο βασιλόφρων συνταγματάρχης Γεώργιος Ζήρας, αν και το όνομά του δεν υπάρχει στην ονομασία του Κινήματος, που έμεινε στην Ιστορία μόνο ως Λεοναρδόπουλου-Γαργαλίδη.

Πρόθεση των δύο στρατηγών ήταν να φύγει η Κυβέρνηση Γονατά από τα πράγματα, χωρίς να καταφύγουν σε ένοπλη βία και να αναλάμβανε μια κυβέρνηση που θα οδηγούσε τη χώρα σε χωρίς νοθεία εκλογές.

Στο διάγγελμά τους, που δημοσιεύτηκε σε τρεις αντιβενιζελικές εφημερίδες («Νέα Ημέρα», «Καθημερινή» και «Πολιτεία»), σημείωναν: «Ο στρατός βεβαιοί ότι δεν θα επέμβη ούτε εις τον καταρτισμόν της νέας κυβερνήσεως, ούτε εις το κατόπιν έργον αυτής. Θα περιορισθή εις την τήρησιν της τάξεως και εις τα καθαρώς στρατιωτικά αυτού καθήκοντα».

Το κίνημα δεν εκδηλώθηκε στην πρωτεύουσα, όπως απαιτούσε ο μετέπειτα δικτάτωρ Ιωάννης Μεταξάς, ούτε στη Θεσσαλονίκη, αλλά στην περιφέρεια. Το πρωί της 22ας Οκτωβρίου μόνο η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, η Λάρισα και τα Ιωάννινα βρίσκονταν υπό τον έλεγχο της κυβερνήσεως. Ωστόσο, η αντίδραση της Επαναστάσεως ήταν αστραπιαία.

Στην Αθήνα την κατάσταση πήρε στα χέρια του ο στρατηγός Πάγκαλος, ως αρχηγός του Στρατού, ενώ δημοτικά συμβούλια, η Ιερά Σύνοδος και πολιτικοί καταδίκαζαν το κίνημα. Ο Πλαστήρας στο διάγγελμά του σημείωνε: «Η άτιμος και η προδοτική πράξις δύο στρατηγών…. καταδικάζεται εις την συνείδησιν του ελληνικού έθνους ολοκλήρου».

Παρά την αριθμητική τους υπεροχή, οι κινηματίες έμειναν αδρανείς, χάνοντας πολύτιμο χρόνο. Αυτό έδωσε το χρόνο στην Επανάσταση να αναδιοργανωθεί και να προετοιμάσει την αντεπίθεσή της. Στη Θεσσαλονίκη ο στρατηγός Κονδύλης, που είχε ανακληθεί στην ενεργό υπηρεσία, τέθηκε επικεφαλής της καταστολής. Στις 25 Οκτωβρίου η Επανάσταση ήλεγχε και πάλι όλη τη Βόρειο Ελλάδα.

Στην Πελοπόννησο οι δυνάμεις των Γαργαλίδη και Λεοναρδόπουλου, που αριθμούσαν 4.500 άνδρες, συγκεντρώθηκαν στην Κόρινθο, με σκοπό να βαδίσουν στην Αθήνα.

Ο στόλος, που ήταν πιστός στην Επανάσταση, απείλησε με βομβαρδισμό την Κόρινθο, αναγκάζοντας τον φρούραρχο της πόλης Μανιαδάκη (ο γνωστός, δεν είναι συνωνυμία, το μετέπειτα επιφανές στέλεχος της δικτατορίας της «4ης Αυγούστου») να παραδώσει την πόλη χωρίς αντίσταση.

Στις 27 Οκτωβρίου, έπειτα από μία σύντομη συμπλοκή με τις κυβερνητικές δυνάμεις, ο Γαργαλίδης αποδέχεται την άνευ όρων παράδοση που του επέβαλε ο Πλαστήρας.

Άμεσο αποτέλεσμα του Κινήματος ήταν να αποταχθούν 1284 αξιωματικοί ως ενεχόμενοι ή συμπαθούντες το αντεπαναστατικό κίνημα, ανάμεσά τους και ο υπασπιστής του βασιλιά Γεώργιου Β’, Νικολαΐδης. Οι αρχηγοί του κινήματος, Παναγιώτης Γαργαλίδης και Γεώργιος Λεοναρδόπουλος, καταδικάσθηκαν σε θάνατο, αλλά τους δόθηκε χάρη στη συνέχεια.

Οι εκλογές διεξήχθησαν στις 16 Δεκεμβρίου και εξελίχθηκαν σε θρίαμβο των βενιζελικών κομμάτων, καθώς τα φιλομοναρχικά απείχαν.

Το  κίνημα των Γαργαλίδη – Λεοναρδόπουλου επιτάχυνε τις πολιτικές εξελίξεις με αποτέλεσμα την έξωση του βασιλιά Γεώργιου Β’ και την ανακήρυξη της πρώτης Αβασίλευτης Δημοκρατίας στις 25 Μαρτίου 1924 από την κυβέρνηση Παπαναστασίου.