Η πορεία διαμόρφωσης της προσωπικότητας ενός έφηβου ακολουθεί τρεις χρονικές περιόδους που είναι οι ακόλουθες: η πρώτη (11-15 ετών), η μέση (15-18 ετών) και η προχωρημένη (18-20 ετών).

Ο έφηβος βιώνει έντονες βιολογικές αλλαγές που του προκαλούν αυξημένη  αναστάστωση, φόβους και ανησυχίες. Η κορυφαία βιοσωματική αλλαγή κατά την εφηβική ηλικία είναι η ωρίμανση των γεννητικών οργάνων και η έναρξη της γενετήσιας λειτουργίας. Σημαντικός παράγοντας για να δεχτεί όσο πιο ομαλά γίνεται ο έφηβος τις βιοσωματικές αλλαγές της ήβης, είναι η έγκαιρη και σωστή ενημέρωσή του για τη φύση και την εξέλιξη των συγκεκριμένων μεταβολών. Το πιο σημαντικό στοιχείο στην ενημέρωση των εφήβων αποτελεί το θέμα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Οι βιολογικές μεταβολές που υφίσταται το παιδί τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη συμπεριφορά του.

Αρχίζει να εμφανίζει μια αντιδραστική συμπεριφορά, προβάλλει διαρκώς αντιρρήσεις στους γονείς και στους άλλους ενήλικες με τους οποίους συναναστρέφεται, ασκεί αυστηρή κριτική και έχει μια γενικευμένη άρνηση και αμφισβήτηση για τα πάντα. Στρέφεται κυρίως στον εαυτό του, εμφανίζει μια έντονη επιθυμία να μένει μόνος του, αποσύρεται από τις ομαδικές δραστηριότητες των συνομηλίκων, αρνείται να συμμετάσχει σε οικογενειακές δραστηριότητες και περνά πολύ χρόνο κλεισμένος στο δωμάτιό του με την πόρτα κλειδωμένη.

Στην εποχή μας οι περισσότεροι έφηβοι περνούν το χρόνο τους μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή, όπου παίζουν παιγνίδια ή μιλούν με συνομήλικους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γιατί τους εξασφαλίζουν μια απόσταση και μια πιο απρόσωπη μορφή επικοινωνίας οπότε εκφράζονται με μεγαλύτερη άνεση.

Επίσης, έχει μια λανθασμένη αντίληψη για τις δυνατότητές του με αποτέλεσμα να θέτει μη ρεαλιστικούς στόχους τους οποίους σύντομα εγκαταλείπει και βιώνει απογοήτευση και ματαίωση. Την περίοδο αυτή εμφανίζει μια αμφιθυμία και η διάθεσή του είναι ιδιαίτερα ευμετάβλητη. Οι διαπροσωπικές του σχέσεις κλονίζονται με αποτέλεσμα να έρχεται σε σύγκρουση κυρίως με τους γονείς του.

Ο έφηβος συχνά δείχνει κουρασμένος, δηλώνει πως βαριέται και νιώθει πλήξη και αρνείται να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του τόσο στο σχολείο όσο και στο σπίτι. Είναι απρόθυμος να συνεργαστεί τόσο με τους γονείς όσο και με τους εκπαιδευτικούς, είναι σε υπερένταση και δυσκολεύεται να συγκεντρώσει την προσοχή του σε μια δραστηριότητα. Συχνό φαινόμενο είναι η ξαφνική πτώση της σχολικής του επίδοσης.

Επίσης, έχει αμφιβολίες και πολλά ερωτηματικά και η συμπεριφορά του χαρακτηρίζεται από μια αστάθεια. Έχει συχνά ξεσπάσματα θυμού, βυθίζεται σε σιωπή, είναι ευερέθιστος και μπορεί να κλαίει με το παραμικρό. Η ανισορροπία αυτή οφείλεται στην ορμονολογική διαταραχή που αποκαθίσταται με το πέρασμα της εφηβείας. Σταδιακά αρχίζει να αναζητά ιδανικά και ιδεολογίες, του αρέσει η περιπέτεια, έλκεται από το άγνωστο ,αγνοεί τον κίνδυνο και του αρέσει να δοκιμάζει νέες εμπειρίες και να πειραματίζεται με αποτέλεσμα πολλές φορές να μπαίνει στη διαδικασία να καταναλώνει αλκοόλ, να καπνίζει ή να δοκιμάζει ουσίες.

Συχνά, προκαλεί διαπληκτισμούς με τα αδέρφια του χωρίς κάποιο σημαντικό λόγο, κάνει σκηνές ζηλοτυπίας, επιθυμεί να κεντρίσει την προσοχή των γονέων του και ασκεί αυστηρή κριτική απέναντι στους γονείς του και ειδικά προς τη μητέρα του.

Άλλο ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα του εφήβου είναι πως έχει έντονη την τάση να εναντιώνεται σε κάθε μορφή εξουσίας και μπορεί να εμφανίσει παραβατική συμπεριφορά.

Οι βιοσωματικές αλλαγές που υφίσταται ο έφηβος έχουν ως αποτέλεσμα να εστιάζει σε αυτές, να αρχίζει να εξερευνά τα διάφορα μέρη του σώματος και  να αναζητά πληροφορίες και υλικό σχετικό με το σεξ. Η έντονη ενασχόληση με το σώμα οδηγεί τον έφηβο στον αυνανισμό, ο οποίος κορυφώνεται μεταξύ 13-14 ετών στα αγόρια και 15-16 ετών στα κορίτσια.

Εμφανίζει έντονη ανησυχία για την εξωτερική του εμφάνιση και το σώμα του με αποτέλεσμα να ασχολείται πάρα πολύ με αυτή.  Επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τα κοινωνικά στερεότυπα και τις τάσεις της μόδας και συχνά εμφανίζει διατροφικές διαταραχές (νευρωσική ανορεξία).

Ο έφηβος είναι ανασφαλής, επιζητά την επιβεβαίωση και έχει την ανάγκη να ανήκει και να είναι αποδεκτός από μια ομάδα συνομηλίκων που χρησιμοποιεί κοινή διάλεκτο και έχει ομοιόμορφα χαρακτηριστικά στο ντύσιμο και στην εμφάνιση, έχει την τάση να καυχιέται για τα κατορθώματά του, να ονειροπολεί και να πλάθει φανταστικές ιστορίες με ήρωες με τους οποίους ταυτίζεται.